KopalniaWiedzy.pl

Chińscy naukowcy stworzyli pierwszą na świecie zintegrowaną kwantową sieć komunikacyjną, łącząc światłowody na Ziemi z dwoma satelitami. Dzięki temu byli w stanie przesłać klucz kwantowy przez cały kraj na łączną odległość 4600 kilometrów. O swoim osiągnięciu poinformowali na łamach Nature. Komunikacja kwantowa jest uznawana, przynajmniej teoretycznie, za niemożliwą do podsłuchania. Dlatego też jej pojawienia się z niecierpliwością oczekują firmy prywatne, wojsko czy instytucje państwowe. Głównym elementem bezpiecznej komunikacji kwantowej jest możliwość dystrybucji klucza kwantowego (QKD). Dotychczas udawało się go przesyłać na odległość kilkuset kilometrów. Jednym z ważnych osiągnięć technologii QKD była możliwość wykorzystania satelitów. Z QKD korzysta obecnie ponad 150 firm na ternie Chin. To rodzaj demonstracyjnej sieci, która dowodzi, że w przyszłości kwantowa komunikacja będzie nadawała się do pełnoprawnych praktycznych zastosowań. Może też powstać ogólnoświatowa sieć kwantowa, jeśli różne kraje połączą swoje sieci i powstaną standardowy sprzęt i protokoły do ich obsługi. Chińczycy intensywnie pracują nad rozwojem swojej sieci kwantowej i właśnie udowodnili, że klucz kwantowy klucz szyfrujący można przesyłać między stacjami naziemnymi a satelitami na odległość 4600 kilometrów i to w tempie 47,8 kilobitów na sekundę. To aż 40-krotnie szybciej niż dotychczas. Co więcej, wykorzystując technologię o nazwie twin-field QKD (TF-QKD) byli też w stanie przesłać klucz na odległość 500 km korzystając przy tym z samych światłowodów. Zespół z Uniwersytetu Nauki i Technologii w Hefei, na którego czele stoją Jianwei Pan, Yuao Chen i Chengzhi Peng ma coraz bardziej ambitne plany. We współpracy z partnerami z Austrii, Włoch, Rosji i Kanady chcą rozbudowywać sieć w Chinach, rozwijać niewielkie tanie satelity wyspecjalizowane w dystrybucji kwantowych kluczy szyfrujących, pracować nad naziemnymi przekaźnikami, planują też budowę większych satelitów, dzięki którym możliwa stanie się nieprzerwana dystrybucja kwantowych kluczy szyfrujących na odległości liczone w dziesiątkach tysięcy kilometrów. « powrót do artykułu

Przed ponad 10 laty poinformowaliśmy o odkryciu tajemniczych olbrzymich bąbli o wysokości około 25 000 lat świetlnych znajdujących się nad i pod centrum Drogi Mlecznej. Z czasem zyskały one miano Bąbli Fermiego. Teraz okazuje się, że nad nimi znajdują się jeszcze większe bąble, których wysokość sięga 45 000 lat świetlnych. W latach 50. astronomowie po raz pierwszy zauważyli, że nad płaszczyzną Drogi Mlecznej, na jej północnej stronie, wisi łuk emitujący promieniowanie radiowe. Przez kolejne dekady naukowcy sprzeczali się, czym jest ten „North Polar Spur”. Jedni widzieli w nim resztki gwiazdy, która eksplodowała, zdaniem innych była to pozostałość po jakiejś większej eksplozji. Tego typu kwestie są trudne do rozstrzygnięcia, gdyż spoglądając w przestrzeń kosmiczną nie widzimy głębi. Mamy 2-wymiarową mapę 3-wymiarowego wszechświata, stwierdza jeden z ekspertów. Większość astronomów sądziła, że North Polar Spur należy do bezpośredniego sąsiedztwa naszej galaktyki. Niektóre badania wskazywały, że łączy się on z pobliskimi chmurami gazu. Jeszcze inni specjaliści sprawdzali, jak zaburza on światło gwiazd w tle i dochodzili do wniosku, że to pozostałości supernowej. W 1977 roku Yoshiaki Sofue, astronom z Uniwersytetu Tokijskiego, na podstawie przeprowadzonych symulacji uznał, że to co widzimy, to jedynie część większej gigantycznej struktury, pary bąbli znajdujących się po obu stronach centrum galaktyki. Struktury takie miały, zdaniem Sofuego, rozdciągać się na dziesiątki tysięcy lat i być falami uderzeniowymi po wielkim wydarzeniu, do którego doszło przed milionami lat. Jeśli jednak Sofue ma racje, to dlaczego nie widzimy podobnej struktury na południu? Większość specjalistów pozostała nieprzekonana i pomysł Japończyka został niszową hipotezą. Wszystko uległo zmianie, gdy w 2010 roku teleskop kosmiczny Fermiego zaobserwował dwa bąble emitujące promieniowanie gamma i rozciągające się po obu stronach płaszczyzny naszej galaktyki, nad i pod jej centrum. Bąble były zbyt małe, by North Polar Spur mógł być ich częścią. Jeśli jednak wiemy, że istnieje jedna para bąbli, to może istnieje też i druga? Sytuacja uległa gwałtownej zmianie, mówi Jun Kataoka, współpracownik Sofuego z Uniwersytetu Waseda. Kolejne badania tylko dodały wagi twierdzeniom japońskiego badacza. W połowie 2019 roku wystrzelono niemiecko-rosyjską misję Spektr-RG, która orbituje wokół punktu L2. W jej skład wchodzą rosyjski teleskop ART-XC, który rejestruje wysokoenergetyczne promieniowanie rentgenowskie w zakresie 5–30 keV oraz niemiecki eROSITA, obserwujący to samo promieniowanie w zakresie 0,2–10 keV. W połowie bieżącego roku opublikowano pierwszą wstępną mapę obserwacji eROSITA. Widać na niej emitujące promieniowanie X bąble o wysokości 45 000 lat świetlnych każdy. Promieniowanie są emitowane przez gaz o temperaturze 3–4 milionów kelwinów, który rozszerza się w tempie 300–400 km/s. Co ważne, widoczny jest i bąbel północny i południowy. A pozycja bąbla północnego idealnie pasuje do pozycji North Polar Spur. Jednak naukowcy wciąż nie dokonali pełnej interpretacji North Polar Spur. Nie można wykluczyć, że pozostałości po supernowej znajdują się dokładnie przed nowo odkrytym bąblem północnym. We wrześniu 2020 roku ukazały się badania, których autorzy poinformowali, że coś złożonego z pyłu wisi 450 lat świetlnych nad centrum galaktyki. W kategoriach kosmicznych jest to bezpośrednie sąsiedztwo, wręcz rzut kamieniem. Jednak to, co zaobserwował eROSITA wskazuje, że przed około 15–20 milionami lat w centrum Drogi Mlecznej doszło do wielkiej eksplozji. Co to jednak mogło być? Na podstawie obliczeń energii, potrzebnej by powstały tak wielkie i gorące bąble, stwierdzono, że możliwe są dwa scenariusze. Pierwszy zakłada, że nagle pojawiły się dziesiątki tysięcy nowych gwiazd, które szybko zakończyły swoje życie spektakularnymi eksplozjami. Zdaniem wielu specjalistów jest to jednak mało prawdopodobne, bo w obserwowanych bąblach znajduje się niewiele metali, czyli cięższych pierwiastków. Metaliczność jest bardzo niska, więc nie sądzę, by przyczyną była aktywność gwiazd, mówi Kataoka. Alternatywny scenariusz dotyczy supermasywnej czarnej dziury w centrum galaktyki. Nie można wykluczyć, że w jej pobliże zawędrowała wielka chmura gazu, której część została do dziury wciągnięta, a część odrzucona. W ten sposób powstały nowo odkryte bąble i, być może, bąble Fermiego. « powrót do artykułu

Pod koniec ubiegłego roku do urzędu konserwatorskiego w Lublinie został przekazany za pośrednictwem  Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków topór wykonany z poroża renifera. Odkryto go przypadkowo na powierzchni piaszczystej łachy na Wiśle. Znaleziska dokonano w granicach administracyjnych wsi Drachalica. Topór zrobiony z naturalnego zrzutu poroża ma długość ok. 18 cm. Zapatrzono go w otwór na trzonek o średnicy ok. 2 cm. Ostrze uzyskano przez ukośne ścięcie końcówki. Jak napisano na profilu Lubelskiego Konserwatora Zabytków (LWKZ) na Facebooku, narzędzia i broń wykonane z materiałów organicznych (np. kości, poroża) wykorzystywane były powszechnie w społecznościach pradziejowych. Większość z nich nie zachowała się jednak do naszych czasów ze względu na charakter użytego do ich wytworzenia surowca, który ulegał całkowitemu rozkładowi. Dlatego właśnie do takich odkryć dochodzi jedynie na terenach podmokłych, torfowych. W przypadku ziem polskich takie przedmioty stanowią niewielki odsetek w stosunku do liczebności innych kategorii zabytków, np. krzemieni czy ceramiki. Najczęściej są to znaleziska tzw. luźne, które odkryte zostały przypadkowo, tak jak przekazany do LWKZ egzemplarz. W wypowiedzi dla Radia Lublin wojewódzki konserwator dr Dariusz Kopciowski ujawnił, że narzędzie jest przez specjalistów datowane na okres między 8000 a 1900 r. p.n.e. Jeżeli chodzi o chronologię, to może to mezolit, neolit, więc okres pradziejowy. Nie przypominam sobie takie znaleziska, które przechodziłoby przez ręce konserwatora wojewódzkiego. Może to był topór bojowy, bo nie sądzę, żeby służył do wykonywania codziennych czynności. Chociaż kto wie? Tutaj możemy tylko gdybać. Topór z poroża renifera trafi najprawdopodobniej do Muzeum Nadwiślańskiego w Kazimierzu Dolnym. Tam zostanie poddany dokładnej analizie. « powrót do artykułu

Ostatnie wydarzenia w USA zaskoczyły cały świat. Zajęcie budynków Kapitolu przez tłum zwolenników przegranego prezydenta jest sytuacją bezprecedensową. Jednak amerykański Kapitol nie po raz pierwszy jest świadkiem aktów przemocy. I nie chodzi tutaj wyłącznie o podpalenie Waszyngtonu przez brytyjskie oddziały w 1814 roku. O tym, jak poseł skatował senatora W kronikach Kapitolu znajdziemy liczne przypadki przemocy fizycznej, do której dochodziło pomiędzy samymi wybrańcami narodu. Do jednego z takich wydarzeń doszło 22 maja 1856 roku. Trzy dni wcześniej senator Charles Sumner, republikanin i przeciwnik niewolnictwa, wygłosił płomienną mowę dotyczącą przyjęcia do Unii stanu Kansas. W pięciogodzinnej, wygłaszanej przez dwa dni mowie „Crime against Kansas” ostro zaatakował i obraził dwóch sprzyjających niewolnictwu demokratycznych senatorów, oskarżając ich o to, że doprowadzili do przyjęcia do Unii kolejnego stanu, w którym niewolnictwo było dozwolone. Dwa dni po zakończeniu przemowy, do Senatu wszedł przedstawiciel Izby Reprezentantów Preston Brooks, towarzysz partyjny jednego z obrażonych senatorów. Zaatakował on Sumnera laską z końcówką oprawioną w metal. Krewki poseł pobił senatora do nieprzytomności. I spokojnie wyszedł nie niepokojony. Brooks zrezygnował z mandatu, szybko został ponownie wybrany i niedługo później zmarł w wieku 37 lat. Sumner powoli doszedł do zdrowia i powrócił do pracy w Senacie, gdzie pozostawał przez kolejnych 18 lat. Obaj panowie stali się bohaterami w swoich okręgach wyborczych, a wydarzenie to jeszcze bardziej zaostrzyło podziały społeczne, które z czasem doprowadziły do wojny secesyjnej. Pierwszy zamach na prezydenta Na Kapitolu doszło też do pierwszej w historii próby zabójstwa urzędującego prezydenta USA. W dniu 30 stycznia 1835 roku niejaki Richard Lawrence ukrył się za jednym z filarów Capitol Rotunda z zamiarem zabicia „króla Andrew". Gdy zjawił się prezydent Andrew Jackson, Lawrence wyszedł zza filaru, wymierzył w serce polityka i pociągnął za spust. Kapiszon odpalił, pojawił się dym, nie doszło jednak do zapłonu prochu. Lawrence został schwytany. Z powodu zaburzeń umysłowych został przez sąd uznany za niewinnego. Resztę życia spędził w zamkniętych zakładach psychiatrycznych, gdzie zmarł w 1861 roku w wieku 61 lat. Bójka zapoczątkowała pandemonium W Senacie doszło też do bójki na pięści. Miała ona miejsce 22 lutego 1902 roku, kiedy to John McLaurin, młodszy senator z Karoliny Południowej nazwał swojego starszego kolegę, Bena Tillmana, „kłamcą”. Stojący obok Tillman, niewiele myśląc, wymierzył McLaurinowi cios w podbródek. W Izbie wybuchło pandemonium, gdy członkowie Senatu próbowali rozdzielić walczących przedstawicieli Karoliny Południowej. Po dłuższej chwili to się udało, jednak nie obyło się bez siniaków wśród świadków, czytamy na stronach Senatu. W związku z tym wydarzeniem kilkanaście tygodni później Senat wprowadził do swojego regulaminu Zasadę XIX, mówiącą: Żaden senator podczas debaty nie może, pośrednio lub bezpośrednio, zarzucać innemu senatorowi lub senatorom zachowania lub motywu niegodnego senatora. Gdy poseł chwyta za broń, kończy się... żartami i oklaskami Innym dramatycznym wydarzeniem była sprzeczka pomiędzy dwoma przedstawicielami Izby Reprezentantów z Tennessee: Williamem Churchwellem i Williamem Cullomem. Spór o kwestie związane ze wspierającą niewolnictwo ustawą Kansas-Nebraska ciągnęły się od miesiąca i znalazły swą kulminację 20 czerwca 1854 roku. Gdy wydawało się, że sprawa ucichła Churchwell nagle zaatakował słownie Culloma. Ten wskoczył na ławę i zaczął wykonywać „gesty wyrażające groźby”. Wówczas Churchwell sięgnął do kieszeni. Siedzący obok Burton Craige zauważył broń i chwycił Churchwella za ramię. Następnego dnia Churchwell i Cullom przeprosili, Izba Reprezentantów zdecydowała, że nie zostaną ukarani. Po jakimś czasie, wśród żartów, śmiechu i oklasków Izba przyjęła dwie rezolucje. Jedna mówiła o usunięciu ze stanowiska posła, który wniesie na teren Izby ukrytą broń, druga zaś zobowiązywała odpowiednika polskiego dowódcy Straży Marszałkowskiej do ustawienia specjalnej szafy, w której członkowie Izby uzależnieni od noszenia ukrytej broni będą musieli ją zostawić przed wejściem na teren. Profesor Harvarda podkłada bombę Jednak nie tylko przedstawiciele narodu byli sprawcami przemocy. Dnia 2 lipca 1915 roku do recepcji Senatu wślizgnął się były wykładowca germanistyki z Uniwersytetu Harvarda, Eric Muenter, i podłożył tam trzy laski dynamitu. Muenter chciał wysadzić salę obrad Senatu, ale że była ona zamknięta, pozostawił dynamit w przylegającym pokoju, wyszedł i udał się na Union Station, gdzie kupił bilet na pociąg odjeżdżający o północy do Nowego Jorku. Do wybuchu doszło na 20 minut przed północą. Na szczęście nikt nie odniósł obrażeń. W liście opublikowanym pod fałszywym nazwiskiem w Washington Evening Star, Muenter wyjaśniał, że jego czyn był „krzykiem o zawarcie pokoju” w toczącej się właśnie wojnie światowej. Szczególnie był zły na amerykańskich finansistów, którzy wspomagali Wielką Brytanię przeciwko Niemcom, mimo iż USA były oficjalnie krajem neutralnym. Muenter przybył do Nowego Jorku rankiem po zamachu. Udał się do posiadłości finansisty J.P. Morgana, którego firma w imieniu Wielkiej Brytanii kupowała broń i inne towary w USA. Gdy J.P.Morgan otworzył drzwi, Muenter strzelił do niego i uciekł. Rany milionera okazały się powierzchowne. Profesor został schwytany i kilkanaście dni później popełnił samobójstwo w więzieniu. Legendy II wojny światowej przeciwko weteranom I wojny światowej Z I wojną światową związane są też znacznie bardziej dramatyczne wydarzenia. W 1932 roku przed siedzibą Kongresu zebrało się 25 000 weteranów I wojny światowej. Wcześniej uchwalona została ustawa, zgodnie z którą w 1945 roku mieli oni otrzymać specjalne wynagrodzenie. Jednak nadszedł Wielki Kryzys i weterani potrzebowali pieniędzy. Pod ich naciskiem Izba Reprezentantów podjęła uchwałę o wcześniejszej wypłacie wynagrodzenia, lecz Senat ją odrzucił. Demonstracja weteranów zakończyła się pokojowo, ludzie się rozeszli, jednak część weteranów rozbiła obozy w pobliżu Kapitolu. Miesiąc później, w lipcu, na miejsce przybyły uzbrojone oddziały pod dowództwem późniejszych legend II wojny światowej, generała Douglasa MacArthura, oraz majorów Dwighta Eisenhowera i George'a Pattona. Żołnierze zaczęli palić namioty weteranów i użyli przeciwko nim gazu. Zginęło kilkanaście osób. Portorykański nacjonalizm i strzały na Kapitolu Spokojnie na Kapitolu nie było też po II wojnie światowej. Dnia 1 marca 1954 roku na galerię dla publiczności znajdującą się ponad salą obrad Izby Reprezentantów weszło trzech mężczyzn i kobieta. Byli oni członkami Portorykańskiej Parii Narodowej. Stany Zjednoczone zaanektowały Porotyko w 1898 roku po wygranej wojnie z Hiszpanią. W 1952 roku ostatecznie postanowiono, że Portoryko będzie stanem stowarzyszonym z USA. Portorykańscy nacjonaliści chcieli niepodległości. Dlatego też czworo z nich weszło na galerię dla publiczności, a jako że w tym czasie procedury bezpieczeństwa były bardzo luźne, wnieśli ze sobą broń. W pewnym momencie cała czwórka otworzyła ogień do zebranych. Pięciu członków Kongresu odniosło rany, a zamachowców szybko schwytano. Bombowy sprzeciw wobec interwencji wojskowej Trzy laski dynamitu pozostawione przez niemieckiego profesora nie były jedyną bombą, jaka wybuchła na Kapitolu. W listopadzie 1983 roku w północnym skrzydle Kapitolu doszło do eksplozji. Chwilę przed wybuchem zadzwonił ktoś, kto przedstawił się jako  członek „Armed Resistance Unit” i poinformował o podłożeniu bomby w proteście przeciwko amerykańskim interwencjom w Granadzie i Libanie. Eksplozja spowodowała wyłącznie straty materialne. W jej wyniku poprawiono protokoły bezpieczeństwa. Wcześniej na teren przylegający do sali obrad Senatu mógł wejść każdy. Obecnie trzeba mieć zezwolenie, które otrzymuje się po sprawdzeniu. Śledztwo w sprawie wybuchu trwało 5 lat i zakończyło się postawieniem zarzutów sześciu podejrzanym. Członkowie ochrony giną z ręki szaleńca Niektórzy z nas pamiętają zapewne dramatyczne wydarzenia, które rozegrały się 24 lipca 1998 roku. Uzbrojony mężczyzna zabił strzegącego Kapitolu Jacoba Chestnuta i wdarł się do biura Thomasa DeLaya, odpowiedzialnego za pilnowanie dyscypliny wśród republikańskich posłów. Tam wdał się w strzelaninę z członkiem ochrony DeLaya, detektywem Gibsonem. W wyniku strzelaniny ranna została przypadkowa turystka, a Gibson zginął. Napastnik, Russell Eugene Weston, został obezwładniony. Okazało się, że cierpi na schizofrenię paranoidalną i nie może stanąć przed sądem. Obecnie przebywa w federalnym szpitalu psychiatrycznym. David Broderick – jedyny taki senator Na zakończenie warto wspomnieć o jeszcze jednym wydarzeniu, które – chociaż nie miało miejsca na Kapitolu – jest z nim związane. Senator David Broderick z Kalifornii jest jedynym posiadaczem mało zaszczytnego tytułu senatora, który zginął w pojedynku. Senator, członek Partii Demokratycznej, robił wcześniej karierę w stanowej polityce. Był liderem frakcji przeciwników niewolnictwa. Jego przyjaciel, były przewodniczący kalifornijskiego Sądu Najwyższego, David Terry, był zaś zwolennikiem niewolnictwa. Gdy Terry, z powodu swoich poglądów, przegrał wybory, uznał, że to wina Brodericka. Między przyjaciółmi doszło do ostrego konfliktu, który zakończył się pojedynkiem. I tak 13 września 1859 roku Terry i Broderick, obaj świetni strzelcy, stanęli naprzeciwko siebie u brzegów jeziora Merced pod San Francisco. Broderick miał pecha. Jego pistolet wypalił zbyt wcześnie, gdy nie skończyło się odliczanie, i kula trafiła w ziemię. Musiał więc stać wyprostowany czekając na strzał Terry'ego. Terry wystrzelił, sądząc, że zadaje powierzchowną ranę. Jednak kula przebiła prawe płuco Brodericka, który zmarł trzy dni później. Było to kolejne wydarzenie, które podzieliło amerykańską opinię publiczną i przyczyniło się do wybuchu wojny secesyjnej. « powrót do artykułu

Europejska Agencja Leków (EMA) zatwierdziła do warunkowego użycia szczepionkę firmy Moderna. Można ją podawać osobom, które ukończyły 18. rok życia. To druga szczepionka przeciwko COVID-19 dopuszczona na terenie Unii Europejskiej. Po przeanalizowaniu wszystkich dostępnych danych, specjaliści z EMA uznali, że szczepionka Moderny spełnia standardy UE i jest bezpieczna. Ta szczepionka to kolejne narzędzie do walki z obecną sytuacją. To dowód poświęcenia i wysiłku ludzi, którzy spowodowali, że rok po ogłoszeniu pandemii przez WHO mamy pozytywną rekomendację drugiej szczepionki, stwierdziła Emer Cooke, dyrektor EMA. Produkt Moderny to druga szczepionka przeciwko COVID-19 dopuszczona na terenie UE. Podobnie jak szczepionka Pfizera jest ona oparta na mRNA. Była ona testowana na około 28 000 osób w wieku 18–94 lat. Połowa z nich otrzymała szczepionkę, a połowa placebo. Badania wykazały, że jest ona skuteczna w 94,1%. W grupie 14 134 osób, które otrzymały szczepionkę, COVID-19 stwierdzono u 11 osób. Z kolei w grupie 14 073 osób, które otrzymały placebo, zachorowało 185 osób. Z kolei wśród osób z grup ryzyka, u których z większym prawdopodobieństwem COVID-19 ma ciężki przebieg, skuteczność szczepionki wyniosła 90,9%. Szczepionka Moderny podawana jest w dwóch dawka, w odstępie 28 dni. Najpowszechniej występujące skutki uboczne po jej podaniu to ból i zaczerwienienie w miejscu podania, dreszcze, gorączka, powiększone węzły chłonne pod ramieniem, bóle głowy, bóle mięśni i stawów, nudności, wymioty oraz zmęczenie. Objawy te mają zwykle przebieg łagodny lub średni i ustępują w ciągu kilku dni. Tymczasem w USA, gdzie od pewnego czasu zatwierdzone są obie szczepionki – Moderny i Pfizera – dopuszczone obecnie w UE, tamtejsze Centra Zapobiegania i Prewencji Chorób (CDC) poinformowały wczoraj o dodatkowych 21 osobach, które doświadczyły anafilaksji po podaniu szczepionki. Tym samym liczba takich przypadków wyniosła 29 na 1,9 miliona zaszczepionych, czyli 11,1 na milion. Wśród wspomnianych 21 osób 20 już zostało wyleczonych. Odsetek anafilaksji jest więc wyższy niż w przypadku szczepionki na grypę, gdzie wynosi 1,3 na milion zaszczepionych. CDC zapewnia, że wciąż pozostaje on na niskim poziomie, a ryzyko związane ze szczepieniem jest znacznie mniejsze niż ryzyko związane z zachorowaniem. W najbliższym czasie EMA ma upublicznić szczegółowy raport z prac nad zatwierdzeniem szczepionki Moderny oraz pełną ocenę ryzyka. W „odpowiednim czasie” na stronie EMA zostanie też opublikowany raport z badań kliniczych dostarczony przez Modernę. « powrót do artykułu

Badania superciężkich pierwiastków, prace nad nanomateriałami do magazynowania energii, badania rozwoju Wszechświata tuż po Wielkim Wybuchu - takie możliwości daje Zjednoczony Instytut Badań Jądrowych w Dubnej, którego członkiem jest Polska. O polskim wkładzie w prowadzone tam badania opowiada prof. Michał Waligórski. To, że polscy fizycy jądrowi zaangażowani są w międzynarodowe badania prowadzone przy Wielkim Zderzaczu Hadronów w szwajcarskim CERN pod Genewą nie budzi zdziwienia. Mniej osób wie jednak, że Polska ma też spory udział w innym wielkim międzynarodowym projekcie – Zjednoczonym Instytucie Badań Jądrowych (ZIBJ), zlokalizowanym w Dubnej, w Rosji. Dubna mieści się nad brzegami Wołgi, 120 km na północ od Moskwy. Instytut zatrudnia łącznie ponad 4,5 tys. osób, w tym ok. 1,2 tys. pracowników naukowych. Pracuje tam stale ponad 30 polskich fizyków i inżynierów. Co roku przyjeżdża z Polski do ZIBJ na krótkie pobyty 80-100 fizyków i specjalistów, a także ok. 70 studentów, uczniów i nauczycieli. W Dubnej, obok badań podstawowych, pracujemy nad wykorzystaniem fizyki jądrowej w nauce, ale także i w technologii. Kształcimy naukowców, studentów i kadry techniczne, ucząc ich najnowszej fizyki oraz najwyższych technologii – mówi w rozmowie z PAP przedstawiciel Rządu RP w międzynarodowym Komitecie Pełnomocnych Przedstawicieli w Zjednoczonym Instytucie, prof. Michał Waligórski z IFJ PAN w Krakowie. O ile w szwajcarskim CERN do dyspozycji naukowców oddano najpotężniejszy w świecie zderzacz protonów LHC (Large Hadron Collider), o tyle badania w Dubnej są bardziej rozproszone. Budowany jest tam wprawdzie porównywalny z LHC zderzacz ciężkich jonów NICA, ale działa tam również wiele mniejszych, choć unikalnych w skali świata urządzeń (m.in. cyklotrony o różnych mocach i możliwościach, impulsowy reaktor jądrowy, spektrometry i detektory). Udział w indywidualnych badaniach z założenia brać mogą mniejsze zespoły nastawione na realizację badań bardziej autorskich. Dzięki temu eksperymenty prowadzić mogą zespoły z mniejszych ośrodków badawczych, które nie dysponują tak wysokimi budżetami i tak licznymi zespołami fizyków jakich wymagają eksperymenty w fizyce cząstek elementarnych wykorzystujące LHC w Genewie. Zresztą fizycy z ZIBJ i CERN ściśle ze sobą współpracują przy tych wielkich eksperymentach. Jeśli chodzi o ogólne kierunki badań, z których słynie Dubna, są to np. badania nad superciężkimi pierwiastkami. Pracujące w Dubnej akceleratory umożliwiają tworzenie jąder atomów, które nie występują na Ziemi. W tarcze z ciężkich pierwiastków „strzela się” pociskami lżejszych jonów (np. wapnia). Przy takim zderzeniu tworzy się na krótką chwilę superciężkie jądro nowego pierwiastka. Po sposobie, w jaki się rozpada, można poznać jego właściwości. To właśnie dzięki badaniom prowadzonym w Dubnej zarejestrowano po raz pierwszy pierwiastki o masach atomowych: 105, 114, 115 i 118. Dzięki tym badaniom naukowcy mogą sprawdzić, jak działają siły jądrowe na granicy swoich możliwości – w najbardziej masywnych jądrach atomów. Prof. Waligórski opowiada też, że dzięki NICA – zderzaczowi przeciwbieżnych wiązek ciężkich jonów o wysokich energiach – będzie można badać plazmę kwarkowo-gluonową. Stan ten pojawił się na wczesnym etapie rozwoju Wszechświata, tuż po Wielkim Wybuchu. Budowę zderzacza NICA rozpoczętą dekadę temu planuje się zakończyć już za parę lat. Koszt tego urządzenia, wraz ze stanowiskami pomiarowymi przekroczy 500 mln dol. Pokryje go głównie Federacja Rosyjska jako członek założyciel ZIBJ. Sztandarowym projektem ZIBJ jest też BAIKAL GVD (Gigaton Volume Detector). Zatopiony w krystalicznie czystych wodach jeziora Bajkał (a więc daleko od Dubnej) na głębokości pomiędzy jednym a dwoma kilometrami poniżej poziomu wody tego jeziora zestaw ponad 10 tys. fotopowielaczy będzie obserwował, w objętości ponad 1 kilometra sześciennego wody oddziaływania cząstek promieniowania kosmicznego o skrajnie wysokich energiach oraz towarzyszące im neutrina. Wspólnie z podobnymi „teleskopami neutrinowymi”, np. międzynarodowym IceCube na Antarktydzie, bada się skąd z Kosmosu cząstki te przychodzą i jaka jest fizyka gwiazd i galaktyk Kosmosu. W projekcie BAIKAL GVD zaangażowani są już naukowcy z Instytutu Fizyki Jądrowej PAN w Krakowie. Unikalnym urządzeniem badawczym w ZIBJ, które wykorzystuje w swoich pracach liczna grupa z Polski, jest też impulsowe źródło neutronów IBR-2. Można to nazwać bombą atomową na sznurku – żartuje prof. Waligórski. Wyjaśnia, że podobnie jak obracające się wiaderko z wodą na sznurku, obracający się element masy podkrytycznej uranu-235 zbliżając się na ułamek sekundy do drugiego takiego elementu inicjuje chwilowo „atomową” reakcję rozszczepienia, co generuje silne impulsy neutronów. Impulsowe wiązki neutronów dają nam unikalne w świecie narzędzie do badania dynamiki układów ciała stałego – komentuje naukowiec. Dubna jednak to nie tylko badania podstawowe, ale również i badania nad praktycznym wykorzystaniem energii jądrowej. W instytucie opracowuje się m.in. membranowe filtry, które przepuszczają tylko molekuły o precyzyjnie wyznaczonych rozmiarach – np. wielkości bakterii czy wirusów. Otwory w tych filtrach powstają, kiedy dziurawi się je rozpędzonymi cząstkami – tłumaczy rozmówca PAP. W ZIBJ trwają też prace nad nowoczesnymi nanomateriałami, które mogłyby magazynować energię elektryczną lub wodór. Takie rozwiązania są naszą nadzieją, jeśli chcemy jako ludzkość efektywniej przechowywać i przenosić energię pochodzą z odnawialnych źródeł – np. Słońca czy wiatru. Koszty funkcjonowania Dubnej to ok. 200 mln dol. rocznie. 80 proc. tej kwoty opłaca Federacja Rosyjska, a 20 proc. – pozostałe państwa członkowskie. Z racji swojego dochodu narodowego, Polska jest wśród nich najwyższym płatnikiem – obecnie wkład Polski wynosi ok. 10 mln dol. rocznie (5 proc. budżetu ZIBJ). Prof. Waligórski tłumaczy jednak, że pieniądze te częściowo wracają do Polski. Dzięki nim finansowane są bowiem wynagrodzenia i badania polskich naukowców biorących udział w pracach ZIBJ. Z części polskiej składki ZIBJ buduje się też w krakowskim synchrotronie UJ Solaris wspólną linię badawczą, z której będą mogli korzystać zarówno badacze z krajów członkowskich ZIBJ, jak i gospodarze – UJ. Uzupełni to badania ciała stałego prowadzone w Dubnej, która nie dysponuje synchrotronem. W ten sposób 3 mln dol. rocznie z polskiej składki wraca do kraju. Kolejne miliony dolarów wracają do Polski w postaci zwrotu przemysłowego - kontraktów dla polskich firm, które dostarczają elementy wysokiej technologii do ZIBJ – dodaje prof. Waligórski. ZIBJ w Dubnej powstał w 1956 r. jako odpowiedź państw bloku radzieckiego na powołanie CERN – opowiada prof. Waligórski. I dodaje, że Polska była jednym z członków założycieli tego Instytutu. Przypomina, że CERN powstał dla pokojowego wykorzystania badań fizyki jądrowej. Na podobnych zasadach powołano ZIBJ. W ZIBJ w Dubnej nigdy nie wykorzystywano fizyki jądrowej dla celów wojskowych, zaś wszystkie prowadzone tam badania zawsze były i są jawne – wyjaśnia profesor. Przez niemal 65 lat działania Dubnej nigdy nie mieliśmy problemów ze współpracą naukową. Szła ona zawsze płynnie, niezależnie od tego, jak układała się w tym czasie polityka między Polską a Rosją. Jestem przekonany, że współpraca naukowa to kanał porozumienia, który powinien między naszymi państwami istnieć zawsze – mówi prof. Waligórski. Członkami ZIBJ w Dubnej są: Armenia, Azerbejdżan, Białoruś, Bułgaria, Czechy, Gruzja, Kazachstan, Korea Płn., Kuba, Mołdawia, Mongolia, Polska, Federacja Rosyjska, Rumunia, Słowacja, Ukraina, Uzbekistan i Wietnam. Natomiast pięć państw uczestniczy w ZIBJ na mocy umów dwustronnych. Tymi państwami są: Egipt, Niemcy, RPA, Serbia oraz Węgry. « powrót do artykułu

Badania prowadzone przez naukowców z Kanady sugerują, że rozwój glejaka wielopostaciowego – niezwykle agresywnego i śmiertelnego nowotworu mózgu – może być powiązany z procesem zdrowienia mózgu. Uraz, udar czy infekcja mogą napędzać nowotwór, gdy nowe komórki, mające zastąpić te zniszczone w czasie urazu, ulegną mutacjom. Odkrycie może doprowadzić do rozwoju nowych technik walki z glejakiem, jednym z najtrudniejszych w leczeniu nowotworów mózgu u dorosłych. Zdobyte przez nas dane wskazują, że odpowiednie mutacje w konkretnych komórkach mózgu mogą mieć swoją przyczynę w urazie i prowadzić do rozwoju nowotworu, mówi doktor Peter Dirks, ordynator oddziału neurochirurgii w Hospital for Sick Children (SickKids). W badaniach brali też udział naukowcy z University of Toronto oraz Princess Margaret Cancer Centre. Glejak może być postrzegany jako rana, która nigdy się nie goi. Jesteśmy podekscytowani naszym odkryciem, gdyż mówi nam ono, w jaki sposób nowotwór się zaczyna i jak rośnie. To zaś pozwala nam myśleć o nowych sposobach leczenia skoncentrowanych na ranie i odpowiedzi zapalnej, dodaje Dirks. Obecnie istnieją bardzo ograniczone możliwości leczenia glejaka, a pacjenci żyją średnio zaledwie 15 miesięcy od postawienia diagnozy. Niepowodzenie w leczeniu ma swoje korzenie w dużej różnorodności zarówno pomiędzy guzami, jak i pacjentami. Glejaki zawierają wiele różnych typów komórek, w tym rzadkie komórki macierzyste glejaka (GSC), które napędzają wzrost guza, wyjaśnia Dirks. Zespół Dirksa już wcześniej wykazał, że GSC zapoczątkowują glejaka i jego wznowę po leczeniu. Dlatego też postanowili bliżej przyjrzeć się tym komórkom. Wykorzystali w tym celu najnowsze techniki sekwencjonowania RNA oraz maszynowego uczenia się. Stworzyli na tej podstawie molekularną mapę GSC pobranych z guzów 26 pacjentów. Uzyskane wyniki potwierdziły istnienie olbrzymiego zróżnicowania, co wskazuje, że każdy z guzów zawiera wiele podtypów molekularnie zróżnicowanych GSC. To powoduje, że po leczeniu guz prawdopodobnie powróci, gdyż stosowane terapie nie są w stanie zabić wszystkich tych podtypów komórek. Naszym celem jest znalezienie leku, który zabije wszystkie rodzaje komórek macierzystych glejaka. By jednak tego dokonać musimy najpierw zrozumieć budowę molekularną tych komórek, mówi profesor Gary Bader z University of Toronto. Co interesujące, znaleziono liczne podtypy GSC, których budowa molekularna wskazywała na związki ze stanem zapalnym. To wskazywało, że przynajmniej niektóre glejaki rozpoczynają się w wyniku naturalnego procesu leczenia po urazie. Dirks mówi, że do takich mutacji rozpoczynających glejaka może dochodzić na wiele lat przed pojawieniem się choroby. Niewykluczone, że gdy w procesie leczenia mózgu po urazie pojawia się zmutowana komórka, nie może przestać się ona dzielić, gdyż nie działają jej mechanizmy kontrolne i w wyniku tego procesu dochodzi do rozwoju guza. Gdy uczeni jeszcze bliżej przyjrzeli się komórkom, okazało się, że każdy guz znajduje się w jednym z dwóch stanów molekularnych – roboczo nazwanych „rozwojowym” i „odpowiedzią na uraz” – lub gdzieś na gradiencie pomiędzy nimi. Stan „rozwojowy” to znak rozpoznawczy komórek macierzystych i przypomina stan, w którym komórki macierzyste mózgu bardzo szybko się dzielą przed urodzeniem. Drugi ze stanów był zaś dla naukowców niespodzianką. Nazwali go oni „odpowiedzią na uraz”, gdyż ma tam miejsce zwiększenie ekspresji szlaków immunologicznych i markerów zapalnych, takich jak interferon i TNFalfa. To wskaźniki toczącego się procesu zdrowienia. Zjawiska te udało się zauważyć dopiero teraz, dzięki nowoczesnym technikom sekwencjonowania RNA pojedynczych komórek. Dalsze eksperymenty pokazały, że oba te stany są wrażliwe na różne typy usunięcia genów. Ujawniono w ten sposób potencjalne metody leczenia, które dotychczas nie były brane pod uwagę przy glejaku. Badania pokazały też, że względny stosunek obu stanów jest cechą indywidualną każdego guza. Komórki każdego z nich mogą znajdować się w różnym miejscu na osi pomiędzy stanem „rozwojowym” a „odpowiedzią na uraz”. Podczas gdy GSC każdego pacjenta składają się z różnych populacji, wszystkie one znajdują się na jedne biologicznej osi pomiędzy dwoma stanami definiowanymi przez procesy neurorozwoju i zapalne, stwierdzają autorzy badań. Teraz Kanadyjczycy zastanawiają się nad metodami leczenia. Odkryta przez nas heterogeniczność komórek macierzystych wskazuje, że trzeba opracować terapie biorące na cel jednocześnie procesy rozwojowe i zapalne. Szukamy leków, które działają w różnych miejscach osi między oboma stanami. Istnieje tutaj potrzeba rozwoju zindywidualizowanego podejścia do pacjenta. Trzeba będzie wykonać badania guza na poziomie pojedynczej komórki i na tej podstawie przygotować koktajl leków, który w tym samym momencie będzie działał na różne podtypy komórek macierzystych, stwierdza doktor Trevor Pugh z Princess Margaret Cancer Centre. « powrót do artykułu

Dr hab. Sławomir Dryja z Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie odtworzył recepturę białego piwa, warzonego w średniowieczu w Krakowie. Ze ścian piwnic Pałacu Lubomirskich pobrano osad, a z niego wyodrębniono historyczne drożdże. Dysponując know-how i odpowiednimi drożdżami, naukowiec mógł przywrócić birofilom i nie tylko im Piwo Krakowskie Białe. Kto wie, być może kiedyś krakowskie białe doczeka się też statusu produktu tradycyjnego... Dr Dryja musiał odtworzyć recepturę białego krakowskiego, bo nie zachował się żaden kompletny przepis jego warzenia. Jak powiedział historyk w wywiadzie udzielonym "Dziennikowi Polskiemu", zachowało się za to sporo drobnych wzmianek dotyczących technologii warzenia, głównie w dokumentach podatkowych. Z nich udało mi się poskładać w miarę pełną recepturę. Proces należało rozpocząć od wyprodukowania słodu pszenicznego. Namoczone ziarno kiełkowało. Później było suszone i mielone. Rozdrobniony słód zalewano wodą w kadzi brzeczanej. Po filtracji przez słomę w kadzi młotnej o podwójnym dnie następowało gotowanie. Wreszcie do brzeczki trafiał poddany obróbce chmiel. Co istotne, zarówno browary krakowskie, jak i kazimierskie wykorzystywały wysmażanie chmielu. Polega ono na gotowaniu go na wolnym ogniu; w ten sposób powstaje ekstrakt. W kolejnym etapie piwo studzono w niskich korytach - szafratach. Dodawano drożdże i piwo przelewano do beczek. Beczki pozostawały otwarte, dlatego podczas fermentacji drożdże się wylewały. Można je było wykorzystać do zapoczątkowania kolejnej fermentacji albo w produkcji pieczywa. Gdy fermentacja się kończyła, beczki były dopełniane i czopowane. Mając ogólny pogląd na proces, dr Dryja musiał jeszcze uwspółcześnić miary czy produkty. Ponieważ jest absolwentem kursu piwowarskiego w Instytucie Piwowarsko-Słodowniczym w Pradze i członkiem-założycielem Polskiego Stowarzyszenia Piwowarów Domowych, w ramach eksperymentu postanowił samodzielnie przygotować piwo krakowskie. Jak powiedział Pawłowi Stachnikowi z "Dziennika Polskiego", okazało się dość specyficzne, tylko trochę inne od znanych nam współcześnie piw. Lekkie, jasne, pszeniczne. W sam raz na lato. Dryja odtworzył recepturę, potrzebował jednak jeszcze "historycznych" drożdży. Tu w sukurs przyszedł mu znajomy konserwator zabytków. Razem wybrali się do piwnic przy ulicy Szewskiej i w Pałacu Lubomirskich, które nadal służyły do przechowywania węgla czy ziemniaków. Pobraliśmy stamtąd trochę osadu ze ścian, następnie zaś koledzy mikrobiolodzy z Wydziału Mikrobiologii Uniwersytetu Śląskiego wyodrębnili z niego drożdże. Drożdże bowiem hibernują i potrafią przeżyć setki lat. A że na tych posesjach były kiedyś warzelnie i miejsca fermentacji, możemy więc podejrzewać, że są to drożdże używane wtedy do produkcji piwa. [...] Odwiedziliśmy kilka piwnic w Krakowie i na dawnym Kazimierzu. Praktycznie z każdego miejsca pozyskaliśmy kultury drożdżowe - ujawnił w wypowiedzi dla Teleexpressu Dryja. Drożdże w procesie fermentacji otwartej (stosowanej powszechnie do niedawna) migrują i osiadają na ścianach, gdzie mogą się zahibernować - jak widać, na długie stulecia - wyjaśnił uczony w przesłanym nam mailu. W ramach testów w śląskim oddziale Stowarzyszenia Piwowarów Domowych urządzono konkurs na piwo uwarzone z tych drożdży. Dzięki temu ustalono, że dobrze pracują i "lubią się" ze słodami pszenicznymi. Dają wyraźne nuty owocowe, np. jabłka. Wyszły z nich świetne piwa. To mi dało przekonanie graniczące z pewnością, że w nasze ręce trafił jeden ze szczepów drożdży stosowanych w XVI w. w Krakowie. Koniec końców nawiązano współpracę z powstającym na Kazimierzu browarem rzemieślniczym - browarem "U Pana Pukala"; nazwa pochodzi stąd, że w połowie XVI w. kamienica będąca jego siedzibą należała do rajcy kazimierskiego Jędrzeja Pukala. Co ważne, niegdyś działał w niej browar. Pierwsze warki pojawią się w kwietniu albo maju br. Dr Dryja przekonuje, że odtworzone piwo będzie w 90% odpowiadać oryginałowi. Znamy produkcję technologii słodu, możemy założyć, że współczesne jasne słody pszeniczne nie odbiegają znacznie charakterystyką od używanych w tamtym okresie. Mamy oryginalne drożdże i znamy mniej więcej sposób postępowania technologicznego, czyli w jaki sposób zacierano, wygotowywano, w jakich proporcjach należy dodać chmiel i jak z nim postępować. Jak napisano w komunikacie uczelni, tradycja warzenia białego krakowskiego sięga XIII wieku, z początkiem wieku XIX całkowicie jednak zanikło. Dzięki zaangażowaniu wielu osób, w tym pracowników naukowych Uniwersytetu Rolniczego, już niedługo poznamy jego smak! Jak jest on opisywany? Nasze piwo bardziej, o dziwo, przypominać będzie klasyczny leżak pilzner, będzie miało piękną białą pianę, to też jest cechą charakterystyczną. Te piwa pszeniczne się fantastycznie pienią i ta piana jest trwała. Mam nadzieję, że taką uda nam się uzyskać. I charakterystyczny kolor, któremu zawdzięcza swoją nazwę; nie jest całkowicie białe, ale bardzo jasne i przejrzyste. Uniwersytet Papieski zastrzegł już znak towarowy "Piwo Krakowskie Białe". Jak wyjaśnił nam naukowiec, znakiem towarowym chroniona będzie nazwa piwa, nie receptura. Uniwersytet będzie ją udostępniał bezpłatnie, oczywiście pod warunkiem dochowania wierności oryginalnej recepty (ta będzie dostępna na stronach Uczelni w formie PDF) - podobnie jak niegdyś PSPD [Polskie Stowarzyszenie Piwowarów Domowych - red.] prowadziło akcję Grodziskie Redivivus. Chodzi nam o to, by ktoś nie nadużywał nazwy, bo jest akurat modna, dla produktu, który piwem historycznym nijak nie jest. « powrót do artykułu

W połowie wybrzeża stanu Georgia znajduje się Sapelo Island, otoczona przez ponad 1600 hektarów słonych mokradeł, pełnych gęstych traw, które w chłodniejszych miesiącach przybierają złoty kolor. Wyspa mocno doświadcza zmian klimatu. Wdziera się do niej słona woda, doświadcza coraz silniejszych sztormów i powodzi. W ciągu ostatnich lat naukowcy zauważyli jeszcze jedno, znacznie bardziej subtelne i niezwykłe, ale bardzo niepokojące zjawisko. Okazało się, że niepozorne kraby zaczęły niszczyć coraz większe obszary traw, które wiążą grunt południowej części wyspy i chronią zagrożone gatunki. Wydaje się, że krab z gatunku Sesarma reticulatum, typowy mieszkaniec słonych mokradeł na wschodzie USA, zaczął przekształcać i fragmentować mokradła. Sinead Crotty wraz z kolegami z Yale University bada wpływ kraba na mokradła u południowo-wschodnich wybrzeży USA. Naukowcy opublikowali właśnie na łamach PNAS (Proceedings of the National Academy of Sciences) artykuł, w którym informują, że kraby zmieniają mokradła w reakcji na podnoszący się poziom wód oceanicznych. Wyższy poziom wód spowodował, że gleba mokradeł stała się bardziej miękka, tworząc idealne dla krabów warunki do wygrzebywania w niej nor. Z kolei zwiększona aktywność zwierząt powoduje, że pojawiają się coraz dłuższe i szersze strumienie, którymi woda z mokradeł płynie do oceanu. Trwający przez lata proces spowodował, że mokradła zmieniły się z dużych trawiastych połaci, we fragmenty traw poprzecinane strumieniami. Odkrycie to zmienia dotychczasowe przekonanie mówiące, że tylko przepływ wody, osady, rośliny oraz działalność człowieka – ale nie zwierzęta – mogą wpływać na zmiany słonych mokradeł powiązane z globalnym ociepleniem. Naukowcy mówią, że Sesarma reticulatum może być pierwszym gatunkiem, który na naszych oczach z powodu globalnego ocieplenia został gatunkiem kluczowym dla swojego ekosystemu, organizmem, który w sposób nieproporcjonalny na niego wpływa. Prawdopodobnie jest jest jednak ostatnim takim gatunkiem. Ten bardzo kilkucentymetrowy organizm może zmieniać coś tak wielkiego jak cały ekosystem mokradeł widocznych na zdjęciach satelitarnych, mówi Crotty. Naukowcy już wcześniej wiedzieli, że Sesarma reticulatum może powiększać strumienie na mokradłach. Tutaj jednak widzimy, że może też przyczyniać się do długoterminowej utraty powierzchni mokradeł. To oznacza, że mokradła mogą być bardziej narażone niż sądzimy, mówi Merryl Alber z należącego do Univeristy of Georgia Instytut Morskiego na Sapelo Island. Uczeni już wcześniej obserwowali, jak Sesarma reticulatum przyczyniała się do nagłego zanikania mokradeł na Cape Cod w Massachusetts po tym, jak ludzie nadmiernie poławiali ryby żywiące się tymi krabami, w wyniku czego dochodziło do niekontrolowanego rozrostu populacji krabów. Nigdy jednak wcześniej Sesarma reticulatum nie zagrażał mokradłom dalej na południu. Tamtejsza gleba była zbyt twarda, by gatunek mógł w niej wygodnie się rozwijać. Teraz okazuje się, że w wyniku podnoszenia się poziomu oceanu ziemia staje się idealna dla krabów. Te zaś niszczą mokradła i ich roślinność co zagraża ważnym dla tego ekosystemu ślimakom i innym mięczakom. Zanikanie traw powoduje bowiem, że mięczaki są bardziej narażone na ataki drapieżników, to zaś zagraża całemu ekosystemowi. Globalne ocieplenie spowodowało, że niektóre gatunki zyskały niebezpieczną przewagę nad innymi. Rosnące temperatury i kwasowość wody powodują, że jeżowcom łatwiej jest pożywiać się na koralowcach. Na całym świecie rodzime rośliny przegrywają konkurencję z inwazyjnymi gatunkami, które w cieplejszym klimacie kwitną wcześniej. Wyższe temperatury na Karaibach powodują, że docierają tam niszczące rafy koralowe ryby z rodziny skorpenowatych. Nie wątpię, że zmiany klimatu zmienią też interakcje pomiędzy gatunkami, doprowadzając do pojawienia się nowych gatunków kluczowych, mówi Linda Blum, ekolog z University of Virginia. Dodaje jednak, że naukowcy z Yale powinni przeprowadzić eksperymenty, by sprawdzić, czy to nie samo zachowanie krabów wpływ na ich zdolność do łatwiejszego budowania nor na mokradłach wokół Sapelo Island. « powrót do artykułu

Wiele osób na całym świecie z niecierpliwością czeka na swoją kolejkę do zaszczepienia się przeciwko COVID-19. Wydaje się, że większość z nich będzie musiała poczekać kilkanaście miesięcy. A przynajmniej wydawało się, gdyż sytuacja jest bardzo dynamiczna. Niedawne doniesienia z jednej strony dają nadzieję, że więcej osób uda się zaszczepić w krótszym czasie, ale z drugiej powodują zamieszanie wśród specjalistów. Najpierw Beijing Biological Products Institute, który jest wydziałem China National Biotec Group (CNBG) ogłosił, że III faza badań klinicznych wykazała, że jego szczepionka jest skuteczna w 79,34% i jest bezpieczna. CNBG to część państwowej firmy Sinopharm, jednego z największych na świecie producentów szczepionek. Chociaż tak wysoka skuteczność i bezpieczeństwo to dobre wiadomości, to jednak naukowcy chcieliby poznać szczegółowe wyniki badań. Te jednak nie są podawane do publicznej wiadomości. Nie wiadomo więc na ilu osobach prowadzono testy, ilu podano szczepionkę, a ilu placebo, nie wiadomo nawet, gdzie testy były prowadzone. Zamieszanie jest tym większe, że kilka tygodni wcześniej ministerstwo zdrowia Zjednoczonych Emiratów Arabskich poinformowało, że z jego badań wynika, iż skuteczność szczepionki Sinopharmu wynosi 86%. I również nie podało żadnych szczegółów. Niedługo po oświadczeniu CNBG w Wielkiej Brytanii odpuszczono do użycia szczepionkę AstraZeneca i University of Oxford. Doniesienia na jej temat powodowały u naukowców konfuzję, gdyż badania w Wielkiej Brytanii i Brazylii były prowadzone w różny sposób, na różnych grupach ludzi, przy różnych dawkach i różnym odstępie czasu pomiędzy obiema dawkami. Jakby jeszcze tego było mało MHRA, brytyjska agencja dopuszczająca leki na rynek, stwierdziła, że druga dawka szczepionki może być podana 12 tygodni po dawce pierwszej. Wyjaśniła, że u niektórych uczestników badań skuteczność szczepionki wyniosła 73% po pierwszej dawce, a po drugiej wynosiła... 62%. Opóźnienie drugiej dawki aż o 12 tygodni może zaś pozwolić na szybsze zaszczepienie większej liczby osób, co pozwoli na szybsze opanowanie pandemii i uniknięcie wielu zgonów oraz ciężkich zachorowań. Faktem jest, że szczepionek brakuje, a im więcej producentów będzie je oferowało, tym lepiej. AstraZeneca-Oxford obiecuje, że w bieżącym roku wyprodukuje 3 miliardy dawek. Sinopharm ma już wyprodukowanych 100 milionów dawek, a na bieżący rok obiecuje miliard. Nie wiemy, ile będzie kosztowała szczepionka Sinopharmu. Wiemy jednak, że chińskie władze chcą za jej pomocą budować swoje wpływy w ubogich krajach, więc obiecują, że będzie ona rozprowadzana po „uczciwej i rozsądnej cenie”. Nie można wykluczyć, że chiński podatnik będzie do niej dopłacał. Z kolei AstraZeneca-Oxford założyły organizację niedochodową, która ma sprzedawać szczepionkę po około 3 dolary za dawkę. To aż 10-krotnie taniej niż szczepionki Pfizera i Moderny. Jednak te firmy są już gotowe do dostarczenia do końca bieżącego roku około 2 miliardów dawek. Szczepionki Pfizera i Moderny wykorzystują mRNA do dostarczenia do organizmu fragmentu materiału genetycznego koronawirusa, dzięki czemu organizm rozpoznaje zagrożenie i uruchamia układ odpornościowy. Są one nie tylko droższe, ale też trudniejsze w transporcie i dystrybucji. Ich przechowywanie wymaga bowiem bardzo niskich temperatur. Szczepionka AstraZeneca-Oxford zawiera nieszkodliwego adenowirusa zmodyfikowanego genetycznie tak, by dostarczył fragment RNA koronawirusa. Z kolei produkt Sinopharmu wykorzystuje chemicznie dezaktywowaną wersję całego wirusa. Obie szczepionki do przechowywania wymagają standardowej lodówki. Nie wiadomo, dlaczego efektywność chińskiej szczepionki wynosi według Sinopharmu 79%, podczas gdy według urzędników ze Zjednoczonych Emiratów Arabskich jest ona większą. Specjaliści chcieliby otrzymać więcej danych, ale ich nie mają. Ten brak informacji może wynikać z obyczajowości w różnych krajach. Tutaj w Ameryce musimy przekonać ludzi, że podajemy im bezpieczną i efektywną szczepionkę. W Chinach jest inaczej. Tam wystarczy stwierdzić, że rząd zapewnia, iż szczepionka jest bezpieczna, mówi John Moore. Kathleen Neuzil, epidemiolog z University of Maryland mówi, że nie ma powodu, by nie ufać oświadczeniu Sinopharmu. Przyznaje jednak, że bardziej wierzy temu, co mówi AstraZeneca, chociażby dlatego, że wyniki badań zostały opublikowany w prestiżowym The Lancet. Spory wśród specjalistów budzi też dyskusja na temat podawania jednej lub dwóch dawek szczepionki. W wielu krajach toczone są takie rozważania. MHRA jest pierwszą krajową agencją ds. leków, która dopuszcza opóźnienie podania drugiej dawki. MHRA podjęła dość spore ryzyko. Nie chciałbym przez 12 tygodni czekać na drugą dawkę mając tylko częściową odporność, mówi Moncef Slaoui szef Operation Warp Speed, rządowego amerykańskiego programu szybkiej dystrybucji szczepionek. Jednak dyskusje o opóźnieniu drugiej dawki toczą się też w odniesieniu do obu szczepionek mRNA. Warp Speed rozdysponowuje obecnie jedynie połowę posiadanych szczepionek. Robi to po to, by mieć pewność, że dla obecnie szczepionych nie zabraknie drugiej dawki w przewidzianym terminie. Jednak emerytowany profesor Stanley Plotkin, weteran badań nad szczepionkami, jest współautorem listu skierowanego do Slaouiego i innych amerykańskich urzędników, w którym apeluje o jak najszybsze wprowadzenie zasady pojedynczej dawki. Ekspert stwierdza, że dwie dawki w krótkim terminie powinny dostać tylko grupy najbardziej narażone. Cała reszta populacji powinna otrzymać jedną dawkę po to, by jak najszybciej odporność pojawiła się u jak największej grupy ludzi. Z drugą dawką można tutaj poczekać dłużej. Z poglądem takim zgadza się Paul Offit, pediatra z Children's Hospital of Philadelphia i członek niezależnego komitetu doradczego przy FDA (Agencja ds. Żywności i Leków), który debatował nad zatwierdzeniem obu szczepionek mRNA. Mówi on, że czas pomiędzy dawkami jest wybierany dość arbitralnie. Po prostu coś trzeba wybrać, mów Offit i dodaje, że standardowo tam, gdzie potrzebne są 2 dawki odstęp pomiędzy ich podaniem wynosi 2 miesiące. Jednak z powodu pandemii czas ten skrócono w przypadku szczepionek przeciwko COVID-19. Nie można więc wykluczyć, że za jakiś czas schemat szczepień ulegnie zmianie i 2 dawki w krótkim czasie otrzymają tylko osoby z grup ryzyka. « powrót do artykułu

Zespół dr. inż. Łukasza Frącczaka z Politechniki Łódzkiej pracuje nad innowacyjnym endoskopem o wydłużonym zasięgu, który pomoże w szybkim i skutecznym leczeniu układu pokarmowego. Cały pomysł w zasadzie wziął się od lekarzy chirurgów, którzy mają problem ze zdiagnozowaniem pacjentów, zwłaszcza w dalszej części układu pokarmowego. Wiadomo, w polskich warunkach zlecanie kolejnych badań i ich przeprowadzenie to jest odwlekanie o kolejne miesiące, natomiast pacjent cały czas pozostaje chory bez zdiagnozowanej choroby, dlatego też takie urządzenie już przy pierwszym badaniu kolonoskopowym umożliwiłoby znacznie szerszą diagnostykę. Zatem cały okres leczenia [...] znacznie by się skrócił - mówi Frącczak. Jak dodaje dr Katarzyna Koter, na razie robot mierzy 85 cm. Planowane jest zbudowanie prototypu o długości 1,5 i do 2 m. Docelowo chcielibyśmy, aby taki robot miał 4 m długości, czyli umożliwiał przebadanie zarówno jelita grubego, jak i wejście do fragmentu jelita cienkiego. Naukowcy musieli zmierzyć się z wyzwaniami, związanymi ze specyficznym środowiskiem jelit. Jak dowiadujemy się z opublikowanego przez uczelnię filmiku, opatentowali nawet sztuczne mięśnie - napęd, który imituje ruchy glisty ludzkiej. Uczeni podkreślają, że pod względem robotyki układ pokarmowy człowieka jest bardzo trudnym środowiskiem. [...] Ma bardzo niski współczynnik tarcia i jest bardzo ciasny w środku. Poza tym układ pokarmowy jest wrażliwy na bodźce zewnętrzne. Do tej pory lekarze poprzez badanie kolonoskopowe mogli zbadać tylko i wyłącznie okrężnicę i niewielki odcinek jelita krętego. Doktor Koter wyjaśnia, że ze względu na ruch wężopodobny robot powinien być mniej inwazyjny w porównaniu do tradycyjnej kolonoskopii. Nie powinien wywierać dużych sił na ścianki jelita. Zmniejszałoby to ryzyko uszkodzenia jelita oraz bolesność badania. Obecnie robot ma średnicę 15-16 mm, jeśli jednak chcemy efektywnie zbadać jelito cienkie, trzeba będzie ten wymiar jeszcze zmniejszyć. Wyposażenie takiego robota w narzędzia i w kanał roboczy pozwoli nam, na przykład, na pobieranie próbek do późniejszych badań. Wg Frącczaka, zbudowanie robota o strukturze wężopodobnej na mięśniach pneumatycznych jest dość nowym odkryciem. Tutaj akurat mamy [...] dwa zgłoszenia patentowe. Składamy dwa roboty. Jeden jest zbudowany w oparciu o mięśnie McKibbena. Druga konstrukcja robota jest zbudowana w oparciu o mięśnie poprzeczne. Na ten wynalazek mamy już przyznany patent i wykorzystujemy to dalej w budowie [...]. Na wprowadzenie robota do praktyki klinicznej musimy jeszcze poczekać. Na dzień dzisiejszy opracowaliśmy [bowiem] tylko i wyłącznie sam napęd takiego endoskopu. Przetestowaliśmy go w warunkach zbliżonych do tych, w których będzie pracował. Mamy już stworzony demonstrator technologii, że takie urządzenie potrafi wchodzić do ciała pacjenta i może być stosowane w medycynie. Natomiast do końcowego produktu... No tutaj jeszcze kilka lat pracy będzie trzeba w to włożyć - podsumowuje Frącczak.   « powrót do artykułu

Odkrycie w Amazonii przed kilkunastu laty „ciemnych ziem Indian” sprowokowało cały szereg badań nad amazońskim osadnictwem oraz stopniem rozwoju i zorganizowania tamtejszych społeczeństw przed przybyciem kolonizatorów. Autorzy najnowszych badań, międzynarodowy zespół naukowy z USA, Brazylii i Wielkiej Brytanii, twierdzą na łamach Nature Communications, że te żyzne ziemie nie były dziełem człowieka, a natury. Ludzie je po prostu wykorzystali. Przed kilkunastu laty donosiliśmy o indiańskich „miastach” w amazońskiej dżungli, których istnienie było powiązane przed użyźnioną przez ludzi „ciemną ziemią”. O tym, że to ludzie celowo użyźniali ziemię miały świadczyć znajdowane na miejscu artefakty oraz udomowione lub poddawane udomowieniu rośliny. Amazońskie ciemne ziemie to niezwykle żyzne gleby charakteryzujące się zwiększoną obecnością mikroskopijnych cząstek węgla, które nadają im charakterystycznego zabarwienia. Częsta obecność w tych ziemiach prekolumbijskich artefaktów spowodowała, że są one często klasyfikowane jako antrosole, czyli ziemie o pochodzeniu antropogenicznym. Nie jest jednak jasne, w jaki sposób rdzenni mieszkańcy tych terenów mieliby stworzyć bardzo żyzne obszary w jednym z najmniej żyznych środowisk na Ziemi, czytamy na łamach Nature Communications. Zdaniem autorów najnowszych badań te rzadko rozsiane fragmenty żyznej ziemi powstały w wyniku naturalnych procesów, takich jak powodzie i pożary. Międzynarodowa grupa naukowa, na czele której stał Lucas Silva, profesor z University of Oregon, przeprowadziła datowanie radiowęglowe na 210 hektarach terenu w pobliżu ujść rzek Solimoes i Negro. Z opublikowanego artykułu dowiadujemy się, że poziomu fosforu i wapnia na badanych terenach są o rząd wielkości wyższe niż w otaczającej glebie. Naukowcy połączyli te informacje z badaniem 16 innych pierwiastków, w tym izotopów neodymu i strontu. Na tej podstawie doszli do wniosku, że ziemia została użyźniona w wyniku powodzi, do których dochodziło przed jej zasiedleniem. Przeanalizowaliśmy zawartość węgla i składników odżywczych w lokalnym kontekście antropologicznym, co pozwoliło nam opisać chronologię zarządzania i gęstość zaludnienia potrzebne, by można było obserwować widoczną tutaj żyzność gleby w porównaniu z otaczającym ją krajobrazem, mówi Silva. Większość gleb Amazonii to silnie zerodowane gleby ferralitowe i czerwonoziemy. Są to gleby kwaśne i ubogie w składniki odżywcze. Z kolei wiele artefaktów znaleziono na bogatych w węgiel „ciemnych ziemiach”. Jednak obecne badania wykazały, że gleby te zaczęły tworzyć się około 7600 lat temu. To około 1000 lat wcześniej niż na tych terenach ludzie zaczęli prowadzić osiadły tryb życia. Nasze badania wykazały, że duże społeczności osiadłe musiałyby zarządzać żyznością gleby na tysiące lat przed pojawieniem się w tym regionie rolnictwa. Lub też, co bardziej prawdopodobne, ludzie wykorzystali swoją wiedzę do zidentyfikowania żyznych gleb i osiedlenia się na nich jeszcze przed rozpoczęciem żyznością gleby, dodaje Silva. Zawartość różnych pierwiastków w glebie oraz badania dotyczące intensywności opadów w przeszłości wskazują, że po długim suchym okresie, który miał miejsce od 8000 do 4000 lat temu doszło do zmiany dynamiki rzek spowodowanej zmianą klimatu. Rzeki częściej wylewały, przynosząc ze sobą składniki odżywcze ze swojego górnego biegu. Jednocześnie rzadziej dochodziło do pożarów, a rzeki przenosiły użyźniony dawnymi pożarami materiał i pozostawiały go w miejscu, w którym wylewały. To również wpływało na szatę roślinną i mogło być przyczyną różnej zawartości węgla w glebie w miejscach zalewanych i niezalewanych, stwierdzają badacze. « powrót do artykułu

Tkanka tłuszczowa kojarzy się z otyłością i chorobami. Istnieje jednak tłuszcz „dobry” i „zły”. Biała tkanka tłuszczowa służy magazynowaniu energii i to ona obciąża nasz organizm. Z kolei „dobry” tłuszcz, czyli brunatna tkanka, spala tłuszcz i służy utrzymywaniu prawidłowej ciepłoty ciała. Najnowsze badania pokazują, ze brunatny tłuszcz chroni nasze zdrowie. Dotychczas jednak nie było jasne, czy posiadacze większej ilości brunatnej tkanki tłuszczowej cieszą się lepszym zdrowiem. Badania nad brunatną tkaną tłuszczową nie są łatwe, gdyż trudno zidentyfikować osoby posiadające jej większe ilości. Tkanka ta jest bowiem ukryta głęboko w organizmie. Trudne nie oznacza jednak niemożliwe. Na łamach nowego numeru Nature Medicine znajdziemy raport z badań na ponad 52 000 osób przeprowadzonych przez naukowców z Rockefeller University. To największe tego typu badania na dorosłych ludziach. Wynika z nich, że osoby, które posiadają wykrywalne ilości brunatnej tkanki tłuszczowej są narażeni na mniejsze ryzyko chorób kardiologicznych i metabolicznych – od cukrzycy typu 2. po chorobę niedokrwienną serca. Po raz pierwszy udało się znaleźć związek pomiędzy tą tkanką a mniejszym ryzykiem rozwoju pewnych chorób. To potwierdza, że brunatna tkanka tłuszczowa może być wykorzystana w leczeniu, mówi profesor Paul Cohen. Brunatna tkanka tłuszczowa jest badana od dekad u zwierząt i noworodków. Dopiero w 2009 roku okazało się, że posiadają ją również dorośli. Zwykle znajduje się wokół szyi i ramion. Jednak prowadzenie szeroko zakrojonych badań tej tkanki było praktycznie niemożliwe. Widać ją bowiem jedynie na skanach z pozytonowej tomografii emisyjnej (PET). To kosztowne badania i, co najważniejsze, wiążą się z przyjęciem dawki promieniowania. Nikt nie chce wystawiać zdrowych ludzi na promieniowanie, wyjaśnia główny autor badań Tobias Becher. To właśnie Becher wpadł na pomysł, jak zidentyfikować ludzi posiadających brunatną tkankę tłuszczową. W pobliżu jego laboratorium znajduje się Memorial Sloan Kettering Cancer Center. Każdego roku tysiące ludzi jest tam diagnozowanych za pomocą PET pod kątem podejrzenia nowotworu. Becher wiedział, że gdy radiolodzy zauważą u badanej osoby brunatną tkankę tłuszczową, rutynowo oznaczają ten fakt, by nie pomylić jej z guzem. "Zdaliśmy sobie sprawę z tego, że tam mogą znajdować się dane pozwalające na badania nad brunatną tkanką tłuszczową na skalę całej populacji", mówi uczony. Becher we współpracy z Heiko Schoderem i Andreasem Wibmerem z Memorial Sloan Kettering przejrzeli 130 000 obrazów PET należących do ponad 52 000 pacjentów. U niemal 10% zauważono brunatną tkankę tłuszczową. Profesor Cohen mówi, że to zapewne zaniżona liczba, gdyż pacjentom przed badaniem mówiono, by unikanli zimna, ćwiczenia i kofeiny, a czynniki te prawdopodobnie zwiększają aktywność tkanki, zatem u części pacjentów mogła być ona w chwili badania niewidoczna. Gdy naukowcy przeanalizowali dane dotycząc osób posiadających i nieposiadających brunatnej tkanki tłuszczowej okazało się, że ci, u których znajdowały się wykrywalne poziomy tej tkanki, występowało widocznie mniejsze ryzyko wystąpienia różnych chorób. Na przykład na cukrzycę cierpiało tylko 4,6% osób posiadających brunatną tkankę tłuszczową, podczas gdy u osób, u których jej nie wykryto odsetek zachorowań był ponaddwukrotnie wyższy i wynosił 9,5%. Nieprawidłowy poziom cholesterolu we krwi miało 18,9% posiadaczy brunatnej tkanki tłuszczowej oraz 22,2% osób jej nieposiadających. Uczeni zaobserwowali też – czego nie zauważono w żadnych wcześniejszych badaniach – że osoby z brunatną tkanką tłuszczową rzadziej chorują na nadciśnienie, niewydolność serca oraz chorobę niedokrwienną serca. Innym niespodziewanym odkryciem było spostrzeżenie, że tkanka tłuszczowa może chronić przed schorzeniami powodowanymi otyłością. Ogólnie rzecz biorąc osoby otyłe są narażone na większe ryzyko rozwoju chorób serca i chorób metabolicznych. Jednak badania wykazały, że u otyłych posiadających brunatną tkankę tłuszczową ryzyko tych chorób jest podobne jak u osób o prawidłowej masie ciała. To tak, jakby były one chronione przed negatywnymi skutkami nadmiaru białej tkanki tłuszczowej, mówi Cohen. Obecnie naukowcy nie wiedzą, jaki jest dokładny mechanizm dobroczynnego wpływu brunatnej tkanki tłuszczowej. Istnieją jednak pewne wskazów. Wiemy na przykład, że komórki brunatnej tkanki tłuszczowej zużywają glukozę. Być może obniżają w ten sposób poziom glukozy we krwi, której nadmiar jest jednym z głównych powodów rozwoju cukrzycy. Jednak mniej zrozumiały jest wpływ brunatnej tkanki tłuszczowej na nadciśnienie. Być może brunatna tkanka tłuszczowa robi coś więcej niż tylko zużywa glukozę i spala kalorię. Może ma swój udział w działaniu hormonów, zastanawia się Cohen. Naukowcy z Rockefeller University chcą bliżej przyjrzeć się brunatnej tkance tłuszczowej. Mają m.in. zamiar poszukać genetycznych przyczyn, dla których jedni ludzie mają jej więcej niż inni. To zaś może być pierwszym krokiem w opracowaniu leków stymulujących aktywność brunatnej tkanki tłuszczowej w leczeniu otyłości i innych chorób. « powrót do artykułu

Europa ma prawdopodobnie jedne z najbardziej rozdrobnionych rzek na świecie. W samej Polsce jest 77 tys. sztucznych barier – średnio jedna na km rzeki czy strumyka – wynika z badań opublikowanych w Nature. Naukowcy komentują, że konstrukcje te szkodzą bioróżnorodności, a istnienie wielu z nich nie ma ekonomicznego sensu. W ramach projektu AMBER koordynowanego przez walijski Uniwersytet Swansea oszacowano, że w 36 europejskich krajach jest co najmniej 1,2 mln barier w nurcie wodnym rzeki. A to oznacza, że na 4 kilometry rzeki przypadają średnio 3 bariery zbudowane przez człowieka (0,74 bariery na 1 km). Polska jest powyżej europejskiej średniej: na 1 km strumyka przypada u nas 1 bariera. Rekordzistką jest jednak Holandia, gdzie na kilometr rzeki przypada prawie 20 barier. To zaskakująco wysokie liczby w stosunku do tego, co wiadomo było wcześniej. Ponad 60 proc. konstrukcji jest bowiem na tyle niewielkich (mają np. poniżej 2 m wysokości), że były dotąd pomijane w statystykach. W zakrojonych na dużą skalę badaniach opracowano Atlas Zapór AMBER – pierwszą kompleksową ogólnoeuropejską inwentaryzację zapór. Zarejestrowano tam tysiące dużych zapór, ale i znacznie większą liczbę niższych struktur, takich jak jazy, przepusty, brody, śluzy i rampy, które były dotąd niewidoczne w statystykach, a są głównymi sprawcami fragmentacji rzek. Wyniki badań – koordynowanych przez Barbarę Belletti – opublikowano w Nature. W ramach projektu powstała też aplikacja AMBER, w której każdy może pomóc dokumentować brakujące dotąd w statystykach bariery. Ponieważ policzenie wszystkich barier nie było fizycznie możliwe, naukowcy w badaniach terenowych przewędrowali wzdłuż 147 rzek (2,7 tys. km) i odnotowywali wszelkie sztuczne bariery w ich nurtach. Na tej podstawie oszacowano, ile barier może być w Europie. Jeden ze współautorów badania prof. Piotr Parasiewicz, kierownik Zakładu Rybactwa Rzecznego w Instytucie Rybactwa Śródlądowego im. S. Sakowicza zaznacza, że bariery te są ogromnym utrudnieniem w migracji ryb rzecznych nie tylko takich jak łososie, pstrągi, jesiotry, węgorze, ale także płotki czy leszcze. Za sprawą konstrukcji rzecznych gatunki te mają coraz trudniejsze warunki do przeżycia. To jednak nie jedyny minus. Jeśli na rzekach mamy tysiące barier, to zamieniamy nasze rzeki w stawy - mówi naukowiec. Powyżej bariery tworzy się bowiem często zalew, w którym woda płynie bardzo powoli, a lepiej radzą sobie tam organizmy charakterystycznie nie dla rzek, ale właśnie stawów. Z ryb są to choćby karpie czy leszcze. A to zwykle gatunki mniej wyspecjalizowane i bardziej pospolite. Bariery zmieniają też temperaturę wody (powyżej bariery jest często ona cieplejsza niż poniżej). A w dodatku blokują przepływ osadów i materii. A w poprzegradzanej rzece wolniej zachodzą procesy samooczyszczania. Ponadto z danych dostarczonych przez wolontariuszy w ramach aplikacji AMBER wynikło, że ponad 10 proc. europejskich barier jest nieużytecznych. Gdyby więc je usunąć, nie miałoby to żadnego ekonomicznego znaczenia. A to by oznaczało, że w Europie można by było rozebrać ok. 150 tys. barier bez żadnych strat ekonomicznych. Za to z zyskiem dla środowiska i dla ludzi – ocenia prof. Parasiewicz. Jednym z praktycznych wyników naszego projektu jest to, że Unia Europejska zadeklarowała w swoim Programie Bioróżnorodności do 2030 r., że udrożni 25 tys. km rzek – komentuje prof. Parasiewicz. AMBER otrzymał finansowanie z unijnego programu badań naukowych i innowacji "Horyzont 2020". Celem tego projektu jest zastosowanie zarządzania adaptacyjnego do eksploatacji zapór i innych barier w celu osiągnięcia bardziej zrównoważonego wykorzystania zasobów wodnych i skuteczniejszego przywrócenia ciągłości ekosystemów rzecznych. W ramach projektu opracowano narzędzia i symulacje, które mają pomóc przedsiębiorstwom wodociągowym i zarządcom rzek zmaksymalizować korzyści płynące z barier i zminimalizować ich wpływ na środowisko. « powrót do artykułu

Wykonując 10 grudnia bruzdę pod kabel elektryczny w jednym z filarów, dwaj pracownicy firmy remontowej natrafili w kościele pw. św. Józefa w Puławach na skrytkę. W środku znajdowały się różne przedmioty, m.in. drewniana szkatułka z metalowymi aplikacjami, medaliony, srebrna obrączka, szkaplerz z wizerunkiem Matki Boskiej, niewielki wizerunek dziewczynki wykonany prawdopodobnie na kości słoniowej, pukle włosów z plecioną siatką na włosy czy poduszka z haftowaną poszewką. Jak napisano na facebookowym profilu Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków (LWKZ), przeprowadzone wstępnie oględziny i analiza znalezionych przedmiotów wykazała, że związane są one z osobą [tragicznie zmarłej] Teresy, córki księżnej Izabeli Czartoryskiej. W styczniu 1780 r. w należącym do Czartoryskich Pałacu Błękitnym w Warszawie doszło do wypadku. Podczas zabawy 15-letnia Teresa Czartoryska musiała za bardzo zbliżyć się do ognia, przez co zajęła się jej muślinowa sukienka. Dziewczyna zaczęła biegać od komnaty do komnaty, podsycając płomień. Choć Jan Norblin ugasił ogień, okrywając księżniczkę swoim płaszczem, obrażenia okazały się bardzo poważne i wkrótce, 13 stycznia, Teresa zmarła. Na związek znalezionych w skrytce przedmiotów z Teresą wskazują m.in. wyhaftowane na poszewce poduszki monogramy TC, obecność wśród przedmiotów tkanej torebeczki/portmonetki(?) z widocznymi śladami działalności ognia oraz również monogramami TC. Ze źródeł historycznych wiadomo, że księżna Izabela bardzo przeżyła śmierć najstarszej córki. Przenosząc się z Warszawy do Puław, prawdopodobnie zabrała ze sobą pamiątki związane z tragicznie zmarłą Teresą. Wszystko wskazuje na to, że za jej sprawą przedmioty te schowano w pobliskim kościele. Jak podaje "Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich", w 1801 roku odbudowali kościół z gruntu Czartoryscy. Oględziny skrytki wykazały zaś, że wykonano ją celowo na etapie budowy filara. Tuż po odkryciu skrytki, która nienaruszona przetrwała powstania czy wojny światowe, część cennych przedmiotów (medalion, pierścionek i złoty krzyżyk) zniknęła. Doszło do tego po sporządzeniu spisu przez LWKZ. Po rozmowach z robotnikami niektóre przedmioty udało się odzyskać. Ponieważ innych nadal brakowało, Konserwator powiadomił policję. Jak pod koniec grudnia powiedziała Dziennikowi wschodniemu rzeczniczka puławskiej policji Ewa Rejn-Kozak, funkcjonariusze ustalili łącznie pięć osób podejrzanych o przywłaszczenie cennych przedmiotów. W trakcie dalszych czynności odzyskali nie tylko zaginiony pierścień, ale także medalion. Zarzuty usłyszeli mężczyźni w wieku od 27 do 55 lat z Bełżyc, Lublina i Świdnika. Wszystkie te osoby usłyszały zarzut przywłaszczenia przedmiotów stanowiących dobra o szczególnym znaczeniu dla kultury. Grozi za to kara pozbawienia wolności do lat 10. Prawdopodobnie wszystkie przedmioty ze skrytki trafią do Muzeum Czartoryskich w Puławach. « powrót do artykułu

Badacze z amerykańskich Narodowych Instytutów Zdrowia (NIH) donoszą, że skutkiem ubocznym COVID-19 może być uszkodzenie mózgu. Do takich wniosków doszli naukowcy, którzy zbadali mózgi zmarłych na COVID-19. W tkance 19 osób, które zmarły wkrótce po zarażeniu znaleźli ślady uszkodzeń spowodowanych zmniejszeniem grubości i przeciekaniem naczyń krwionośnych mózgu. Z wcześniejszych badań wynika, że wirus SARS-CoV-2 może zarówno uszkadzać barierę krew-mózg jak i przedostawać się do mózgu. Dlatego też naukowcy chcieli sprawdzić, jak COVID-19 wpływa na mózg. Okazało się jednak, że w uszkodzonej tkance nie znaleziono śladów samego wirusa, co wskazuje, że przyczyną uszkodzeń nie był jego bezpośredni atak na mózg. Stwierdziliśmy, że mózgi pacjentów zarażonych SARS-CoV-2 mogą być podatne na mikrouszkodzenia naczyń krwionośnych. Wyniki naszych badań sugerują, że mogą być one powodowane przez sam organizm, który na obecność wirusa reaguje stanem zapalnym, mówi jeden z autorów badań doktor Avindra Nath, dyrektor ds. klinicznych w Narodowym Instytucie Zaburzeń Neurologicznych i Udaru (NINDS). Mamy nadzieję, że badania te pomogą lepiej zrozumieć pełne spektrum problemów, z którymi borykają się pacjenci i pozwolą opracować lepsze metody leczenia. COVID-19 to przede wszystkim choroba układu oddechowego. Jednak pacjenci często doświadczają objawów neurologicznych, takich jak bóle głowy, utrata węchu, smaku, zmęczenie czy problemy poznawcze. Mogą też pojawiać się udary i inne stany patologiczne. Już wcześniejsze badania wykazały, że choroba może powodować stany zapalne i uszkodzenia naczyń krwionośnych. Specjaliści wciąż jednak próbują zrozumieć, jak wpływa ona na mózg. Nath i jego koledzy zbadali tkankę mózgową 19 osób, które zmarły pomiędzy marcem a lipcem 2020 roku w ciągu od kilku godzin po dwa miesiące od pojawienia się u nich pierwszych objawów COVID-19.Wiek pacjentów wahał się od 5 do 73 lat. U wielu z nich występował jeden lub więcej czynnik ryzyka, taki jak otyłość, cukrzyca czy choroba układu krążenia. Osiem osób zmarło w domach lub w miejscach publicznych, kolejnych trzech nagle przewróciło się i zmarło. Naukowcy rozpoczęli badania od obrazowania tkanki mózgowej za pomocą potężnego skanera do rezonansu magnetycznego (MRI), który jest od 4 do 10 razy bardziej czuły niż standardowe skanery MRI. Specjaliści sprawdzali próbki opuszek węchowych oraz pnia mózgu każdego z pacjentów. Wybrano te obszary, gdyż przypuszcza się, że są one szczególnie wrażliwe na COVID-19. Opuszki węchowe kontrolują zmysł węchu, a pień mózgu odpowiada za kontrolę oddychania i akcji serca. Skany ujawniły, że w obu miejscach występują liczne jasne punkty podwyższenia sygnału, wskazujące na stan zapalny, oraz ciemne punkty obniżenia sygnału, wskazujące na krwawienie. Gdy dzięki MRI zidentyfikowano problematyczne miejsca, zostały one poddane szczegółowym padaniom pod mikroskopem. Naukowcy stwierdzili, że miejsca podwyższenia sygnału zawierają ściany naczyń, które były cieńsze niż normalnie i czasem wyciekały z nich do mózgu białka krwi, takie jak fibrynogen. Wydaje się, że to powodowało reakcję zapalną. Punkty takie były bowiem otoczone limfocytami T z krwi oraz komórkami mikrogleju, który bierze udział w odpowiedzi immunologicznej mózgu. Z kolei tam, gdzie na MRI występowały ciemne obszary znajdowała się zakrzepła krew, nieszczelne naczynia krwionośne, ale nie było komórek odpornościowych. Byliśmy całkowicie zaskoczeni. Spodziewaliśmy się uszkodzeń spowodowanych niedotlenieniem. Tymczasem zobaczyliśmy wieloogniskowe uszkodzenia typowe dla udarów i chorób neurozapalnych. Uczeni wykorzystali też liczne metody wykrywania w tkance obecności materiału genetycznego i białek wirusa SARS-CoV-2, jednak okazało się, że wirusa w tkance nie było. Jak dotąd wydaje się, że zaobserwowane uszkodzenia nie zostały spowodowane bezpośrednim zainfekowaniem mózgu przez wirusa. W kolejnym etapie badań chcemy sprawdzić, jak COVID-19 uszkadza naczynia krwionośne mózgu i czy powoduje to obserwowane u pacjentów krótko- i długoterminowe objawy neurologiczne, mówi doktor Nath. « powrót do artykułu

Naturalne jaskinie to ważne cele przyszłych misji NASA. Będą one miejscem poszukiwań dawnego oraz obecnego życia w kosmosie, a także staną się schronieniem dla ludzi, mówi Ali Agha z Team CoSTAR, który rozwija roboty wyspecjalizowane w eksploracji jaskiń. Jak wcześniej informowaliśmy, na Księżycu istnieją gigantyczne jaskinie, w których mogą powstać bazy. Team CoSTAR, w skład którego wchodzą specjaliści z Jet Propulsion Laboratory i California Instute of Technology to jednym z zespołów, który przygotowuje się do wzięcia udziału w tegorocznych zawodach SubT Challenge organizowanych przez DARPA (Agencja Badawcza Zaawansowanych Projektów Obronnych). CoSTAR wygrał ubiegłoroczną edycję SubT Urban Circuit, w ramach której roboty eksplorowały tunele stworzone przez człowieka. Teraz coś na coś trudniejszego i mniej przewidywalnego. Czas na naturalne jaskinie i tunele. Specjaliści z CoSTAR i ich roboty pracują w jaskiniach w Lava Beds National Monument w północnej Kalifornii. Jaskiniowa edycja Subterranean Challenge jest dla nas szczególnie interesująca, gdyż lokalizacja taka bardzo dobrze pasuje do długoterminowych planów NASA. Chce ona eksplorować jaskinie na Księżycu i Marsie, w szczególności jaskinie lawowe, które powstały w wyniku przepływu lawy. Wiemy, że takie jaskinie istnieją na innych ciałach niebieskich. Kierowany przez Jen Blank zespół z NASA prowadził już testy w jaskiniach lawowych i wybrał Lava Beds National Monument jako świetny przykład jaskiń podobnych do tych z Marsa. Miejsce to stawia przed nami bardzo zróżnicowane wyzwania. Jest tam ponad 800 jaskiń, mówi Ben Morrell z CoSTAR. Eksperci zwracają uwagę, że istnieje bardzo duża różnica w dostępności pomiędzy tunelami stworzonymi przez człowieka, a naturalnymi jaskiniami. Z jednej strony struktury zbudowane ludzką ręką są bardziej rozwinięte w linii pionowej, są wielopiętrowe, z wieloma poziomami, schodami, przypominają labirynt. Jaskinie natomiast charakteryzuje bardzo trudny teren, który stanowi poważne wyzwanie nawet dla ludzi. Są one trudniej dostępne, z ich eksploracją wiąże się większe ryzyko, są znacznie bardziej wymagające dla systemów unikania kolizji stosowanych w robotach. Agha i Morrell mówią, że jaskinie lawowe ich zaskoczyły. Okazały się znacznie trudniejsze niż sądzili. Stromizny stanowią duże wyzwanie dla robotów. Powierzchnie tych jaskiń są niezwykle przyczepne. To akurat korzystne dla robotów wyposażonych w nogi, jednak roboty na kołach miały tam poważne problemy. Przed urządzeniami stoją tam zupełnie inne wyzwania. Zamiast rozpoznawania schodów i urządzeń, co było im potrzebne w tunelach budowanych przez człowieka, muszą radzić sobie np. z nagłymi spadkami czy obniżającym się terenem. Miejskie tunele są dobrze rozplanowane, nachylone pod wygodnymi kątami, z odpowiednimi zakrętami, prostymi korytarzami i przejściami. Można się tam spodziewać równego podłoża, wiele rzeczy można z góry zaplanować. W przypadku jaskiń wielu rzeczy nie można przewidzieć. Celem SubT Challenge oraz zespołu CoSTAR jest stworzenie w pełni autonomicznych robotów do eksploracji jaskiń. I cel ten jest coraz bliżej. Byliśmy bardzo szczęśliwi, gdy podczas jednego z naszych testów robot Spot [Boston Dynamics – red.] w pełni autonomicznie przebył całą jaskinię. Pełna autonomia to cel, nad którym pracujemy zarówno na potrzeby NASA jak i zawodów, więc pokazanie, że to możliwe jest wielkim sukcesem, mówi Morrell. Innym wielkim sukcesem było bardzo łatwe przełożenie wirtualnego środowiska, takiego jak systemy planowania, systemy operacyjne i autonomiczne na rzeczywiste zachowanie się robota, dodaje. Jak jednak przyznaje, zanotowano również porażki. Roboty wyposażone w koła miały problemy w jaskiniach lawowych. Dochodziło do zużycia podzespołów oraz poważnych awarii sprzętu. Ze względu na epidemię trudno było sobie z nimi poradzić w miejscu testów, stwierdza ekspert. « powrót do artykułu

Muzeum na Akropolu zakończyło digitalizację swoich zbiorów. Teraz dzięki internetowi możemy oglądać wszystkie zgromadzone tam zabytki. W Digital Acropolis Museum możemy oglądać obrazy w wysokiej rozdzielczości, korzystać z aplikacji multimedialnych, w tym gier, materiałów wideo i obrazów 3D. Muzeum na Akropolu jest pierwszym w pełni zdigitalizowanym greckim muzeum. Przenoszenie zbiorów do świata cyfrowego jest od 10 lat coraz bardziej popularnym trendem w muzeach i galeriach na całym świecie. Dzięki współpracy kuratorów, specjalistów ds. nowoczesnych mediów i programistów możemy oglądać zbiory, których w inny sposób byśmy nigdy nie zobaczyli. Zwykle też przy okazji takich projektów powstają narzędzia, dzięki którym z muzealnych zbiorów mogą korzystać też naukowcy zainteresowani badaniem artefaktów. Digitalizacja zbiorów Akropolu pochłonęła 1,3 miliona euro. Powstały witryny w języku greckim i angielskim z dodatkowymi tekstami w językach francuskim, włoskim, niemieckim i hiszpańskim. W przeniesionych do formy cyfrowej zbiorach znajdziemy 2156 zabytków znajdujących się na wystawie stałej. Zabytki te znaleziono podczas wykopalisk na Akropolu i jego stokach. Zdjęcia uzupełniono o szczegółowe opisy, nad którymi wciąż trwają prace, fotografie w wysokiej rozdzielczości, rysunki i materiały wideo. W przyszłości cyfrowe zbiory zostaną poszerzone o zabytki znajdujące się obecnie w muzealnych magazynach. Twórcy cyfrowej kolekcji pomyśleli też o najmłodszych. Acropolis Museum Kids to propozycja dla dzieci w wieku 6–12 lat. Mogą one poznać historię Aten za pośrednictwem gier i materiałów wideo. Znajdą tam zarówno lekcję gotowania, wycieczkę po Akropolu czy grę SAMM (Save the Ancient Monument's Memory). W ramach projektu na drugim piętrze muzeum wydzielono też dwie specjalne przestrzenie dla odwiedzających. Jedna z nich to centrum multimedialne, gdzie można zapoznać się ze szczegółami poszczególnych wystaw, a druga to zakątek dla dzieci. Tam najmłodsi zwiedzający poznają mity greckie i historię Akropolu. « powrót do artykułu

Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu proponuje podjęcie noworocznego wyzwania. Naukowcy zachęcają do amatorskich obserwacji ptaków. Przed kilkudziesięciu laty w krajach anglojęzycznych narodziła się pomysł zrobienia tzw. Wielkiego Roku, czyli zaobserwowania w ciągu roku jak największej liczby gatunków ptaków. To nie tylko podglądanie ptaków i cieszenie się przyrodą, ale również nauka rozpoznawania gatunków. By tego dokonać przydadzą się lornetka, atlas ptaków i notes, choć wcale nie są konieczne. Przynajmniej nie na początku. Na pierwszym etapie to zabawa praktycznie bezkosztowa – mówi profesor Piotr Tryjanowski z Katedry Zoologii. Profesor Tryjanowski przyznaje, że przed kilku laty skosztował tego szaleństwa, jakim jest próba zrobienia Wielkiego Roku. Dodaje jednak, że jego zdaniem ściganie się to nie jest najlepszy sposób na relaks i obserwacje zwierząt. Tym bardziej, że poprzeczka ustawiona jest niezwykle wysoko. W 2015 roku amerykański pisarz i podróżnik Noah Strycker wypatrzył łącznie 6042 gatunki ptaków, a swoją przygodę opisał w książce „Ptaki nie znają granic”. Dla tych co nieco znają ptaki, zasięgi ich występowania i biologię to niemal niewyobrażalna granica. To jak zdobycie ponad połowy ośmiotysięczników w ciągu roku. Przepraszam za użycie alpinistycznego porównania, ale chodzi o to by podkreślić wagę tego dokonania. Zwykły śmiertelnik po prostu nie ma szans, mówi profesor Tryjanowski. Uczony proponuje więc cztery „pakiety obserwacyjne”. Pierwszy z nich to pakiet dla całkowicie początkujących obserwatorów Wyzwanie polega na zaobserwowaniu 12 gatunków w ciągu roku. Czyli 1 na miesiąc. Nie chodzi tutaj jednak wyłącznie o zobaczenie ptaka i rozpoznanie nowego gatunku, a o nauczenie się go. O zapamiętanie ich upierzenia, głosu, kształtu. To pomoże w późniejszych obserwacjach. Pakiet drugi, zaobserwowanie jednego nowego gatunku na tydzień, czyli 52 w ciągu roku, jest już poważniejszym wyzwaniem. Nabiera ono już rumieńców, chociaż powinno się udać nawet bez wychodzenia z domu. Tych kilkadziesiąt gatunków możemy zaobserwować z okna czy we własnym ogrodzie. Trudniejszy będzie pakiet dla zaawansowanych. Tutaj profesor Tryjanowski proponuje okrągłą setkę. Zaobserwujmy więc równo 100 gatunków pomiędzy 1 stycznia a 31 grudnia 2021 roku. Jest też pakiet dla prawdziwych twardzieli. To 365 gatunków w ciągu roku. Jeden dziennie. To wyzwanie niemalże niemożliwe do wykonania wyłącznie na terenie Polski. Ci, którzy się go podejmą, będą musieli wyjechać za granicę, najlepiej w kilka różnych miejsc z różnych stref klimatycznych. Tutaj trzeba już naprawdę zapału, czasu, pieniędzy no i... otwartych granic. Naukowcy z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu zapewniają, że ptaki można obserwować niemal zawsze i wszędzie. I w dzień, i w nocy, przy pięknej słonecznej pogodzie, w deszczu i śniegu, w mieście i na pustyni. A jeśli ktoś potrzebuje pomocy w rozpoznawaniu najprostszych gatunków, zawsze może wybrać się na organizowane przez Uniwersytet spacery przyrodnicze. W ubiegłym roku cieszyły się one sporą popularnością, a ich organizatorzy mają nadzieję, że i w tym roku będzie możliwość ich zorganizowania. « powrót do artykułu

Doktor Grzegorz Dziwak i jego koledzy z Kliniki Weterynaryjnej SKVet we Wrocławiu dowiedli, że nie ma dla nich rzeczy niemożliwych. Niedawno przeprowadzili operację chirurgiczną na... aksolotlu (ambystomie meksykańskiej). Ich pacjentem był domowy pupil imieniem Lumos, który z nieznanych przyczyn stracił apetyt. Ambystomy meksykańskie, krytycznie zagrożone w środowisku naturalnym, cieszą się dużym powodzeniem w hodowlach akwariowych. Jeden z takich zwierzaków trafił do doktora Dziwaka, gdyż przestał jeść. Weterynarz dowiedział się od właścicieli, że kilka lat wcześniej akwarium 5-letniego obecnie Lumosa było wysypane żwirem, ale gdy ci się dowiedzieli, że to nieodpowiednie podłoże dla aksolotla, żwir usunęli. Tym większe było zdziwienie wszystkich, gdy badanie USG wykazało, że w jelitach Lumosa tkwi kamyk. Zwierzę prawdopodobnie połknęło go 4 lata wcześniej, kamień leżał spokojnie na dnie żołądka, a ostatnio przedostał się do jelit, wywołując niedrożność. Weterynarz najpierw spróbował leczenia farmakologicznego, które jednak nie przyniosło rezultatów. Zdecydowano się więc na operację. Sprawa była szczególnie skomplikowana, gdyż aksolotle oddychają za pomocą zewnętrznych skrzeli pod wodą! W tym celu musieliśmy wprowadzić Lumosa w stan narkozy jeszcze pod wodą, a potem utrzymywać przez cały zabieg na wilgotnym podłożu i zwilżać jego skrzela natlenioną wodą z rozpuszczonym anestetykiem - taka modyfikacja wziewnej narkozy, bez wdychania, relacjonują pracownicy SKVet. Z kolei po zabiegu konieczne było zapewnienie ruchu natlenionej wody przez skrzela do czasu, aż Lumosowi wrócą odruchy. Operacja się udała, a właściciele czekają, aż Lumos zacznie jeść. Doktor Dziwak jest specjalistą zwierząt nieudomowionych. Współpracuje z licznymi fundacjami i stowarzyszeniami pomagającymi zwierzętom domowym i dzikim; jest np. jest laureatem II edycji Wrocławskiego Serca dla Zwierząt i przyjacielem Ekostraży. Dzieli dom z wieloma zwierzętami, w tym z psami, fretkami, skunksem, wydrą czy żółwiem (długa lista wciąż się wydłuża). Niedawno był zaangażowany w niezwykłą operację zaćmy u kangurzątka. « powrót do artykułu

W miejscowości Radošovce w zachodniej Słowacji znaleziono pozostałości po prehistorycznej osadzie. Jak poinformował Peter Grznar z Regionalnej Rady Zabytków w Trnavie, północy kraniec wsi ma świetne warunki dla osadnictwa. Jest tutaj łatwy dostęp do wody i dobry widok na okolice. Dotychczas specjaliści odkryli 11 jam z materiałem archeologicznym. Głównie służyły one do mieszkania i przechowywania żywności. Znaleziono ten jamę, z której mieszkający tu ludzie wydobywali glinę. Nasi przodkowie mogli używać tej gliny do wytwarzania naczyń, niewielkich przedmiotów lub budowy ścian domów, mówi Grznar. Wśród znalezionych artefaktów znajdują się głównie resztki glinianych naczyń, gliniany przęślik i obciążniki służące do przędzenia tkanin. Najcenniejszym znaleziskiem jest szpilka z brązu. Archeolodzy oceniają, że obiekty pochodzą z późnej epoki brązu, z kultury wieleckiej z lat 1250–1000 przed Chrystusem. Na terenie Słowacji znanych jest kilka osad przedstawicieli tej kultury. « powrót do artykułu

Gustav, młody wilk, o którego niezwykłej liczącej 10 000 kilometrów podróży z Niemiec do Polski informowaliśmy przed 2 tygodniami, znalazł sobie w Polsce partnerkę. To było najważniejsze zadanie Gustava. Okres rozrodczy wilków to przełom zimy i wiosny. W tym czasie Gustav musiał znaleźć partnerkę i liczyć na to, że zostanie zaakceptowany, co pozwoliło mu na ustanowienie własnego terytorium. Gdyby się to nie udało, przez cały rok byłby samotny, a region, w którym osiadł jest zamieszkany przez trzy watahy. Jeszcze przed świętami doktor Maciej Szewczyk i kilka magistrantek Katedry Ekologii i Zoologii Kręgowców Uniwersytetu Gdańskiego przeprowadzili udane tropienia, w wyniku których potwierdzili, że Gustav ma partnerkę. Parę udało się wytropić na plaży i wydmach, wilki nagrały się też na fotopułapki. Jak informują naukowcy, zwierzęta intensywnie znakowały teren zarówno moczem jak i drapaniem ziemi. A trzeba wiedzieć, że to zachowanie typowe dla osiadłych wilków. Uczeni zauważają, że Gustav i jego towarzyszka osiedlili się blisko terenu innej watahy, można więc przypuszczać, że samica pochodzi właśnie stamtąd. Spokrewnione ze sobą wilki tolerują nachodzenie na siebie terytoriów. Przypuszczenie o pochodzeniu partnerki Gustava będzie weryfikowane za pomocą badań genetycznych. « powrót do artykułu

Izraelscy archeolodzy znaleźli kamienne narzędzie sprzed 350 000 lat, które prawdopodobnie służyło do rozcierania żywności i innych materiałów. Narzędzie jest o około 50 000 lat starsze niż gatunek Homo sapiens. Specjaliści sądzą,że niepozornie wyglądający kawałek skały aż o 150 000 lat wyprzedza najwcześniejsze znane nam narzędzia tego typu. Jego odkrycia dokonali naukowcy z Uniwersytetu w Hajfie w jaskini Tabun na górze Karmel. Nie od dzisiaj wiemy, że na górze i w jej okolicach ludzie osiedlali się już około 500 tysięcy lat temu. Wspomniane narzędzie to zaokrąglony kawałek dolomitu, na którym widać mikroskopijne ślady ścierania. Jako, że narzędzie było używane na dziesiątki tysięcy lat przed pojawieniem się naszego gatunku, prawdopodobnie używał go któryś z żyjących wówczas naszych bliskich krewnych Homo erectus lub Homo heidelbergensis. Posiadamy narzędzia pochodzące sprzed nawet 1,5 miliona lat, jednak były one używane do uderzania i rozbijania. Narzędzie z góry Karmel jest inne. Widoczne na nim ślady wskazują, że mogło być pierwszym narzędziem, używanym do rozcierania, gdzie ruch wykonywany jest w osi poziomej,nie pionowej. Jak mówi Ron Shimelmitz z Uniwersytetu w Hajfie, rozcieranie pozwalało homininom na bardziej delikatną obróbkę żywności niż rozbijanie i miażdżenie. Naukowcy są pewni, w jaki sposób narzędzie było używane, nie wiedzą jednak, co nim rozcierano. To niezwykle ważne narzędzie, gdyż pozwala na odkrycie najstarszych śladów rozcierania oraz badania rozwoju zdolności poznawczych i motorycznych w toku ludzkiej ewolucji. Na początku ewolucja ta obejmowała rozcieranie i rozwój technik przetwarzania żywności, później pojawiło się osadnictwo, rolnictwo i przechowywanie żywności, w końcu zaś rosnąca złożoność stosunków społecznych i ekonomicznych, stwierdzają autorzy badań. Co ciekawe, wspomniane narzędzie zostało znalezione już w latach 60. Teraz poddano je ponownym badaniom za pomocą najnowszych technik. Gdy zauważono na nim ślady ścierania, naukowcy zebrali w okolicy podobne skały i pocierali je o różne materiały przez różny czas. Odkryli dzięki temu, że ślady takie, jak pozostałe na badanym narzędziu, powstają przy pocieraniu o zwierzęcą skórę. Uznali więc, że narzędzie służyło do rozcierania miękkich materiałów. Nie wiadomo jednak, jakich. « powrót do artykułu

Spełnienia marzeń. I oby rok 2021 był dla każdego z nas lepszy niż rok mijający. Ania, Jacek i Mariusz « powrót do artykułu

Dr hab. inż. Zbigniew Kokosiński, profesor Politechniki Krakowskiej, opracował nowy sposób rozgrywania partii szachowej - szachy diagonalne. Jak napisano na witrynie uczelni, nowa metoda gry jest ciekawsza niż szachy tradycyjne, a w dodatku pozwala początkującym graczom na rozgrywkę z bardziej doświadczonymi partnerami. Jak to często bywa, profesor Kokosiński dokonał swojego odkrycia przypadkiem. Autor rozwiązania sprawdził na stronie The Chess Variant Pages, że dotąd nikt nie wpadł na taki pomysł. Szachy diagonalne naukowca zostały więc na niej zarejestrowane jako najnowsza odmiana gry. Dr Kokosiński jest pracownikiem Katedry Automatyki i Technik Informacyjnych. Gry w szachy nauczył się w wieku 8 lat. Specjalista nie planował dokonania rewolucji w królewskiej grze. Gdy z powodu pandemii uczelnia wprowadziła obowiązek pracy zdalnej, 8 kwietnia przyszło mu do głowy, że w szachy można zagrać zupełnie inaczej. Jak napisano w grudniowym numerze pisma "Nasza Politechnika", by zagrać w szachy diagonalne, nie potrzeba nowej szachownicy czy bierek. Klasyczną 64-polową szachownicę wystarczy obrócić w stosunku do standardowego ustawienia o minus 45 stopni. Pole a1 ma być zwrócone ku zawodnikowi grającemu [bierkami] białymi (w kierunku południowym S), a pole h8 w stronę zawodnika grającego czarnymi (w kierunku północnym N). Jak tłumaczy w swoim artykule Leszek Peters, w pozycji wyjściowej biały król stoi w narożniku S (czyli na polu a1), a po przeciwnej stronie czarny król znajduje się w narożniku N. Królowie, mając przed sobą hetmanów, zajmują więc najtrudniej dostępne miejsca. Są osłonięci przez pozostałe figury i podwójną gardę pionów. Tych ostatnich jest w każdym kolorze siedem [w klasycznej odmianie szachów mamy osiem pionów]. Piony są ustawione w 2 rzędach i mają takie same możliwości ruchów oraz ataku. Ruch pionów białych może się odbywać w kierunkach północno-zachodnim (NW) i północno-wschodnim (NE), zaś pionów czarnych w kierunkach południowo-wschodnim (SE) bądź południowo-zachodnim (SW). Piony mogą atakować w 3 kierunkach: białe w zachodnim, północnym i wschodnim, a czarne we wschodnim, południowym i zachodnim. Kokosiński, dodaje, że w porównaniu do szachów klasycznych, w szachach diagonalnych piony mają nowe możliwości zaczepne i asekuracyjne. Należy też zauważyć, że promocja pionu na hetmana odbywa się wyłącznie na siedmiu polach: e8, f8, g8, h8, h7, h6, h5 ćwiartki północnej (N) dla pionów białych oraz d1, c1, b1, a1, a2, a3, a4 ćwiartki południowej (S) dla pionów czarnych. Promocjom na polach h8 i a1 musi towarzyszyć zbicie figury przeciwnika. Obowiązują też zasady znane z szachów klasycznych: ruch pionu o 2 pola z pozycji początkowej, roszady czy bicie w przelocie. Naukowiec zaznacza, że nie da się tu wygrać partii w kilku posunięciach. Zgodnie z wyjaśnieniem Petersa, król chroniony jest [bowiem] przez cztery linie obronne (w szachach tradycyjnych tylko przez jeden szereg pionów) i nie można dać mata błyskawicznego. Konieczne jest wywalczenie sobie dojścia do króla przeciwnika. Kokosiński przekonuje, że w szachach diagonalnych początkujący gracz może być niemal równoprawnym partnerem kogoś doświadczonego. Ponieważ znajomość otwarć nie daje przewagi, liczy się zdolność logicznego myślenia. Co ciekawe, pierwotnie naukowcowi nie zależało na wymyśleniu nowej metody rozgrywki szachowej, ale metafory uzbrojonego i zagrażającego sąsiadom obwodu kaliningradzkiego. Początkowo zabrakło miejsca dla króla, a główną figurą był hetman jako symbol władzy wojskowej. Później Kokosiński zauważył jednak, że ustawienie można by wykorzystać do opracowania nowego wariantu szachów. Koniec końców powstały szachy diagonalne, niektórzy uważają jednak, że ze względu na inspirację trafniejsza wydaje się nazwa szachy królewieckie. « powrót do artykułu