Znajdź zawartość

W twierdzy Ayanis we wschodniej Turcji znaleziono świetnie zachowane trzy tarcze i hełm z brązu sprzed około 2700 lat. Archeolodzy odkryli je na terenie świątyni poświęconej Chaldiemu, bogowi wojny i głównemu bóstwu panteonu urartyjskiego. Urartu były starożytnym państwem, które istniało na Wyżynie Armeńskiej. Ayanis zaś to ostatni fort wybudowany przez Urartu. Powstał około 672 roku p.n.e. na polecenie Rusy II, ostatniego znaczącego władcy Urartu. Położona na wzgórzu nad jeziorem Wan twierdza znajdowała się nieco ponad 30 kilometrów na od Tuszpy, stolicy Urartu. Ayanis nie przetrwał długo, około 25 lat po wybudowaniu został zniszczony przez trzęsienie ziemi. Tereny, które w przeszłości zajmowało Urartu, są obecnie położone w Armenii, Turcji i Iranie. Urartu jest po raz pierwszy wspomniane w źródłach asyryjskich z XIII wieku przed Chrystusem. W IX i VIII wieku osiągnęło szczyt potęgi. Elity rządzące Urartu składały Chaldiemu w ofierze broń i zbroje z brązu. Większość tych przedmiotów uległa zniszczeniu w wyniku trzęsienia ziemi i pożaru. Jednak właśnie znalezione tarcze i hełm uniknęły tego losu. Archeolodzy znaleźli je na głębokości 6 metrów, na podłodze świątyni. Dwie tarcze były połączone razem, a wewnątrz znajdował się hełm. Na tarczach widoczne są inskrypcje, jednak przed dokładnym oczyszczeniem ich odczytanie nie jest możliwe. Na hełmie zaś widać bogate zdobienia, które prawdopodobnie świadczą o tym, że był to przedmiot wotywny, a nie używany w walce. Urartu to nazwa asyryjska, sami mieszkańcy kraju nazywali go Biainili. Ich stolica, Tuszpa, znajdowała się tam, gdzie dzisiejsze miasto Wan. Mieszkańcy Urartu mieli wiele wspólnego z Hurytami, mówili blisko spokrewnionym językiem, najprawdopodobniej oddzielili się od tego samego wspólnego ludu. Mogło to nastąpić najpóźniej pod koniec IV tysiąclecia. Swoje główne osiągnięcia cywilizacyjne – pismo, literaturę, organizację wojskową, motywy artystyczne – Urartu zawdzięcza Asyryjczykom. Asyria podbiła tereny Urartu ok. 1275 roku, napotykając niewielki opór. Od tamtej pory Asyryjczycy wielokrotnie najeżdżali na swoich sąsiadów, wywożąc łupy i nakładając daniny. To prawdopodobnie ciągłe konflikty z Asyryjczykami doprowadziły do centralizacji władzy i wyłonienia się po wiekach państwa Urartu. W II połowie IX wieku pomiędzy Urartu a Asyrią prawdopodobnie panował pokój. Panowanie króla Menui (ok. 810–781 p.n.e.) to okres największego rozkwitu Urartu. Władca podejmował ambitne przedsięwzięcia budowlane i inżynieryjne. Za jego czasów wybudowano m.in. „Kanał Menui” długości 45 kilometrów, który do dzisiaj wykorzystywany jest do irygacji. Menua dbał też o ekspansję terytorialną na północ, zachód i wschód (na południu była Asyria). Nawet niektórzy wasale Asyrii weszli w strefę wpływów Urartu. Podczas rządów kolejnych władców Urartu na krótko rozszerzyło swój stan posiadania tak bardzo na zachód i południe, że odcięło szlak łączący Asyrię z ważnym źródłem żelaza w górach Taurus. Syn i wnuk Menui dokonali podboju i zasiedlenia obszarów nad górnym i środkowym biegiem rzeki Aras. Tamtejsze doliny stały się ważnym centrum aktywności rolniczej i budowlanej oraz źródłem dużych dochodów. W czasie kampanii wojennych armie Urartu brały do niewoli tysiące jeńców, którzy pracowali na królewskich polach. Urartu doszło do tak znacznej potęgi, że było w stanie prowadzić i wygrywać wojny z Asyrią. Jednak nie trwało to długo. Ekspansja Asyrii w lat 744–715 zakończyła okres potęgi Urartu, a za czasów Sargona II (721–705) Urartu przestało być konkurentem Asyrii do hegemonii na Bliskim Wschodzie. Około 715 roku na Urartu najechali koczowniczy Kimmerowie. Być może do najazdu sprowokowała ich nierozsądna polityka władcy Urartu Rusy I, który zniszczył niewielkie graniczne państewka buforowe. Armia Rusy poniosła druzgoczącą klęskę. Wykorzystał to Sargon, który dokonał najazdu. Zamiast ryzykować oblężenie potężnej stolicy, splądrował główne sanktuarium Urartu w Ardini i zabrał posąg Chaldiego. Na wieść o tym Rusa I popełnił samobójstwo. Pomimo utraty znaczenia militarnego, kolejni władcy Urartu rozwijali kraj gospodarczo i kulturowo. Ostatnim z silnych władców był Rusa II (685–639 p.n.e.), który próbował odbudować państwo. Kilkadziesiąt lat po jego śmierci Urartu przestało istnieć w wyniku najazdów Medów. « powrót do artykułu

Podczas prac remontowych prowadzonych przy hełmie wieży kościoła pw. Św. Marcina w Starym Henrykowie w powiecie ząbkowickim w kuli na szczycie wieży znaleziono kapsułę czasu. W blaszanej tubie odkryto 3 dokumenty i pamiątki: monety, banknoty, znaczki pocztowe, a także 2 egzemplarze lokalnych gazet. Najstarszy z dokumentów sporządzono 3 czerwca 1791 r. Przed kilkoma dniami w oględzinach depozytu uczestniczyli przedstawiciele Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków (z Delegatury w Wałbrzychu). Jak można przeczytać w streszczeniu dokumentów przygotowanym przez inspektora Kamila Pawłowskiego, dokument z 3 czerwca 1791 r. został spisany na papierze czerpanym przez proboszcza cysterskiego Hieronima Hübnera. Na początku proboszcz wymienia papieża Piusa VI, cesarza Wilhelma II i opata henrykowskiego Marka Welzela z Budzowa i wylicza miejscowości należące do parafii w Starym Henrykowie (Cienkowice, Muszkowice, Wilamowice i Targowice). Dowiadujemy się, że ówczesna liczba parafian to 972 dusze. Proboszcz wymienia też kościelnych oraz organistę (Johanna Himpe). Dokument znalazł się na szczycie wieży z powodu renowacji hełmu. Samą wieżę wzniesiono ponad 120 lat wcześniej, bo w 1668 r. Jak podkreśla Pawłowski, na końcu dokumentu podpisał się również budowniczy "Joseph Wollf i jego syn z Czesławic". Na drugim z dokumentów widnieje data 25 czerwca 1858 r. Napisano w nim, że 21 maja tego roku kulę z wieży kościoła zdjął dekarz Joseph Hellmann. Znaleziono w niej blaszaną tubę z dokumentem z 1791 r. Do kuli dołożono wtedy monety. Kula, krzyż i chorągiewka zostały ponownie pozłocone w warsztacie Bittnera w Nysie. Dwudziestego piątego czerwca Hellman zatknął kulę, krzyż i chorągiewkę na szczycie wieży kościoła. Uczynił to "przy dźwiękach wieczornego dzwonu". Ostatni dokument pochodzi z XX w.; sporządzono go 26 października 1924 r. Napisano w nim, że 2 czerwca 1924 r. przed południem w wieżę kościoła uderzył piorun, który poważnie uszkodził konstrukcję i pokrycie hełmu. Podtopieniu uległo wiele gospodarstw na terenie wsi. Późniejszymi pracami remontowymi (remontowano zarówno wieżę, jak i bryłę kościoła) kierowali przedsiębiorca budowlany A. Neumann z Henrykowa oraz dekarz Martin Hartwig z Ciepłowód. Przy okazji wyremontowano organy. Pawłowski wspomina, że do dokumentu dołączono [...] zarys kroniki parafialnej, zaczynającej się od biogramu proboszcza – Heinricha Wachsmanna. Wymieniono też proboszczów parafii w Starym Henrykowie w latach 1814–1915, nauczycieli ze szkół katolickich działających na terenie parafii, imiona i nazwiska członków rady parafialnej, a nawet historię miejscowych dzwonów. « powrót do artykułu

W Salango, w rytualnym kompleksie na środkowym wybrzeżu Ekwadoru, archeolodzy odkryli szczątki niemowląt, na których czaszki nasadzono jak hełm zmodyfikowane czaszki starszych dzieci. Wykopaliska ratunkowe prowadzono w latach 2014-16. Wyniki badań opublikowano w piśmie Latin American Antiquity. Naukowcy podkreślają, że w wielu kulturach południowoamerykańskich ludzka głowa była ważnym symbolem. W Salango odkryto 2 kurhany z ok. 100 r. p.n.e. Zidentyfikowano liczne artefakty, w tym pochodzące z późnej fazy Engoroy figurki przodków, oraz szczątki 11 osób (przedstawicieli kultury Guangala). W zachodnim kurhanie pogrzebano czworo niemowląt, a we wschodnim dwie osoby dorosłe, starsze dziecko i czworo niemowląt. Jedno niemowlę z każdego kurhanu miało "kask" utworzony ze zmodyfikowanych czaszek innych dzieci. Głowy i nasadzone na nie czaszki z pochówków 370. i 339. zostały wyjęte z kurhanów z otaczającą glebą. W czerwcu 2018 r. Sara Juengst i Abigail Bythell z Uniwersytetu Karoliny Północnej w Charlotte oddzieliły warstwy czaszek i oceniły pochówki pod kątem demograficznym i patologicznym. Wiek w momencie zgonu określiły na podstawie wyrzynania zębów i uformowania korzeni. W przypadku dodatkowych czaszek wiek dzieci oceniono w oparciu o stopień rozwinięcia kości. Jedno z niemowląt (z pochówku 370.) zmarło w wieku ok. 18 miesięcy. Klatkę piersiową, ramiona oraz głowę odkryto w pozycji anatomicznej. Hełm przygotowano z czaszki innego dziecka, które w chwili zgonu miało ok. 4-12 lat. Specjalistki stwierdziły występowanie cribra orbitalia (są to zmiany patologiczne na górnej ścianie oczodołu, w wyniku których warstwa zbita przekształca się w przerośniętą substancję gąbczastą) oraz częściowo wygojone odgraniczone porowate zmiany w okolicy ciemieniowej. Nie stwierdziły żadnych urazów. Spomiędzy dwóch warstw czaszkowych wyjęto muszelkę i paliczek starszego dziecka. Do zrobienia kasku wykorzystano obie kości ciemieniowe, skrzydło większe kości klinowej oraz okolicę potyliczną. Tutaj także stwierdzono odgraniczone porowate zmiany w obu kościach ciemieniowych. Wygląd krawędzi fragmentów czaszki wskazywał na okołośmiertne cięcie. Drugie niemowlę (z pochówku 339.) zmarło, gdy miało mniej więcej 6-9 miesięcy. Zachował się cały szkielet. Juengst i Bythell stwierdziły m.in. zapalenie okostnej w obu kościach piszczelowych. Nie zauważyły żadnego urazu. Dodatkowe elementy czaszkowe (22) to fragmenty kości ciemieniowej, łuski kości skroniowej i potylicy 2-12-letniego dziecka w położeniu anatomicznym. Ponownie na 4 fragmentach skroniowych zauważono odgraniczone porowate zmiany. Nie wiadomo, czy zmarłe dzieci były ze sobą spokrewnione. Akademicy z Uniwersytetu Karoliny Północnej w Charlotte i Universidad Técnica de Manabí dodają, że hełmy były ciasno dopasowane, co może sugerować jednoczesny pochówek niemowlęcia i dziecka-dawcy czaszki. Juengst i inni tłumaczą, że zabieg mógł być próbą zapewnienia ochrony w życiu pozagrobowym (wydaje się to tym bardziej prawdopodobne, że głowy otoczono figurkami przodków). Istnieje też jednak alternatywne wyjaśnienie, że niemowlęta i/lub starsze dzieci wzięły udział w rytuale mającym uspokoić pobliski aktywny wulkan. Poza tym wysuwano sugestie, że któreś z nich mogło umrzeć z powodu głodu panującego po erupcji. Występowanie u wszystkich pewnych zmian patologicznych może bowiem wskazywać na stres będący wynikiem opadu popiołów wulkanicznych. « powrót do artykułu