Autocenzura i liczne poprawki odkryte w najważniejszym źródle do dziejów współczesnej Anglii

[KopalniaWiedzy.pl 357]

Kilkanaście lat po śmierci Elżbiety I ukazały się „Roczniki dziejów angielskich i irlandzkich za panowania Elżbiety” („Annales rerum Anglicarum et Hibernicarum regnante Elizabetha”) Williama Camdena, pierwsza oficjalna historia rządów tej niezwykłej władczyni. To jedno z najważniejszych źródeł do poznania wczesnej historii współczesnej Brytanii, niezwykle cenione przez historyków źródło informacji o elżbietańskiej Anglii. Okazało się jednak, że jego autor dokonał licznych poprawek i wielokrotnie przeprowadzał autocenzurę. Dzięki nowoczesnym technikom obrazowania udało się odczytać niewidoczny wymazany przez Camdena tekst, który może rzucić nowe światło na interpretację wydarzeń z okresu, w którym Anglia stała się „królową mórz”.

Elżbieta I władała Wyspami Brytyjskimi w latach 1558–1603. „Roczniki” zostały spisane przez historyka Williama Camdena (zm. 1623) i opierały się m.in. na dokumentach parlamentarnych i rozmowach z naocznymi świadkami opisywanych wydarzeń. Camden zaczął spisywać swoje dzieło jeszcze za życia królowej, na polecenie jej następcy Jakuba I Stuarta (Jakuba VI w Szkocji). Teraz okazuje się, że oryginalny tekst został w wielu kluczowych miejscach zmieniony, prawdopodobnie po to, by zadowolić zamawiającego.

Elżbieta I była córką Henryka VIII i Anny Boleyn. Tron objęła w wieku 25 lat. Była ostatnią władczynią z dynastii Tudorów, zwana była „królową dziewicą”. To za jej rządów skazano na śmierć Marię I, królową Szkotów. I to Elżbieta w znacznej mierze doprowadziła do osadzenia na tronie po swojej śmierci syna Marii Jakuba.

W 1598 roku znikąd pojawił się niejaki Valentine Thomas, który zeznał, że został wysłany przez króla Szkocji Jakuba VI by zabić królową Elżbietę. Badania „Roczników” pokazują, że początkowo informacja ta znalazła się w dziele Camdena. Jednak później została wymazana, a Camden zapisał, że Thomas oskarżył Króla Szkotów o negatywne uczucia względem Królowej. Wiemy, że Jakub nie próbował zabić Elżbiety. Wiemy też, że był wrażliwy na swoim punkcie i wysyłał do więzienia pisarzy, którzy go obrażali. Camden najwyraźniej wolał nie ryzykować.

Arcywrogiem Elżbiety był jeden z największych, jeśli nie największy, z władców Hiszpanii, król Filip II. W oryginalnym tekście, który dopiero udało się odczytać, Camden zapisał, że Filip nie miał zdolności do rządzenia. Dowiadujemy się również, że zmarł na chorobę pasożytniczą, podczas której pasożyty zajmują całe ciało. Było to postrzegane jako kara od Boga. Camden usunął te informacje, by nie podważać dziedzictwa Filipa i by nie można było mu zarzucić, że nie jest obiektywny w relacjonowaniu wydarzeń.

W 1570 roku papież Pius V ekskomunikował Elżbietę. Wydaje się, że Camden próbował opisać to wydarzenie. W oryginale czytamy, że przyczyną takiej decyzji papieża była duchowa walka. Jednak informacje te zostały zastąpione stwierdzeniem, że Pius spiskował przeciwko Elżbiecie. Później autor zrezygnował i z tego, przytaczając po prostu treść ekskomuniki. W ten sposób jego relacja stała się bardziej neutralna i historyk uniknął zamieszczania w niej własnej interpretacji wydarzeń.

„Roczniki” kończą się sceną, w której Elżbieta na łożu śmierci powołuje Jakuba na swojego następcę. Analizy wykazały, że to sfabrykowany dodatek, którego nie było w oryginale. Camden zamieścił ten fragment prawdopodobnie po to, by zadowolić Jakuba. Żadne inne dowody nie wskazują, by taka scena była prawdziwa, a Elżbieta na łożu śmierci była zbyt chora, by mówić.

Ujawnione nieznane fragmenty dzieła Camdena wciąż są tłumaczone i analizowane. Zajmuje się tym Helena Rutkowska z Uniwersytetu w Oksfordzie. „Roczniki” Williama Camdena od dawna są uznawane za podstawowe źródło informacji o rządach Elżbiety. Niesamowite, że nowe technologie obrazowania dały mi szansę bym w ramach pracy doktorskiej jako pierwsza analizowała i badała ukryty tekst. Historycy już wcześniej analizowali drukowane kopie „Roczników”. Jednak nigdy nie przeprowadzono dogłębnej analizy samego manuskryptu. Teraz możemy zdobyć olbrzymią ilość nowych informacji, pokazujących, jak niezwykłe było panowanie Elżbiety.

« powrót do artykułu