Bolero mózgu i rzeczywistości

[KopalniaWiedzy.pl 357]

Anne Adams to kanadyjska artystka, która namalowała obraz Rozwikływanie bolera (w angielskim mamy do czynienia z grą językową, ponieważ tytuł Unravelling Boléro nawiązuje także do nazwiska autora utworu Maurice'a Ravela). Ukończyła swoje dzieło w 1994 r., nie wiedząc, że dokumentuje pierwsze objawy choroby neurodegeneracyjnej, a mianowicie pierwotnej afazji postępującej (ang. primary progressive aphasia, PPA). Co ciekawe, w momencie tworzenia utworu kompozytor cierpiał dokładnie na tę samą chorobę (Brain).

PPA to skutek zmian zwyrodnieniowych w okolicach czołowo-skroniowych. Głównym objawem jest wybiórczy deficyt językowy, któremu nie towarzyszy całościowe zaburzenie funkcjonowania poznawczego. Po pewnym czasie pojawia się demencja. Pierwotna afazja postępująca bywa inaczej nazywana zespołem Mesulama lub afazją postępującą bez płynności mowy. Początek PPA jest zazwyczaj niezauważalny. Pacjent zaczyna mieć problemy z przypominaniem odpowiednich wyrazów czy nazywaniem obiektów. Zmiany ogniskowe są zlokalizowane w półkuli dominującej dla mowy (zazwyczaj lewej).

Na początkowych etapach choroby zwiększa się aktywność neuronów w rejonie mózgu, który odpowiada za integrację informacji z różnych zmysłów. Praca Adams oddaje Bolero takt po takcie. Podobnie jak w muzyce, pojawiają się nawracające motywy. Wysokość wieżyczki czy, jak kto woli, bloczków odpowiada głośności fragmentu, a kolor - wysokości ulubionej nuty malarki w danym takcie. Całość narasta aż do pomarańczowo-różowej kulminacji.

Przez większą część życia Adams zajmowała się nauką (chemią, a następnie biologią komórki). Gdy po wypadku samochodowym opiekowała się synem, nagle pochłonęła ją sztuka. Nie zarzuciła nowej pasji nawet po jego powrocie do zdrowia.

Z perspektywy czasu skany z rezonansu magnetycznego z 1997 roku, wykonane, by monitorować rozwój łagodnego guza na nerwie słuchowym, ujawniają zmiany w korze czołowej. Są to rejony odpowiedzialne za przetwarzanie informacji językowych. Doktor Bruce Miller z Uniwersytetu Kalifornijskiego w San Francisco nie dziwi się, że radiolog ich nie zauważył, były bowiem nieznaczne. W ciągu 3 lat zaburzenia językowe bardzo się nasiliły. W 2002 roku Dean Foti, neurolog z Uniwersytetu Kolumbii Brytyjskiej, zdiagnozował u Adams pierwotną afazję postępującą. Gdy dowiedział się o jej rysunkach, zwrócił się do Millera, który wykazał, że u niektórych pacjentów z PPA rozwija się zamiłowanie do sztuki. Jest ono konsekwencją wzmożonej aktywności obszarów, których działanie jest w normalnych warunkach maskowane przez dominujące płaty czołowe (obecnie objęte zmianami chorobowymi).

Zespół neurologów uznał Anne Adams za doskonały przykład badanego zjawiska. Obrazy mózgu wykazały, że rejon odpowiedzialny za integrację informacji z różnych zmysłów nie tylko zwiększył swoją aktywność, lecz gdy rozpoczęło się postępujące zwyrodnienie centrów językowych, powstały tam nowe połączenia między neuronami. Degeneracja objęła lewą półkulę, natomiast w korze nowej półkuli prawej nastąpił m.in. wzrost objętości istoty szarej.

William Seeley podkreśla, że malarka nie doświadczała synestezji, ale po prostu pomysłowo łączyła ze sobą dane z różnych modalności zmysłowych. Wg niego, Bolero Ravela i jej obraz stanowią dwie części jednej całości. Kobieta sama znalazła publikację naukową, w której napisano, że muzyk cierpiał na tę samą chorobę, co ona (European Journal of Neurology). Zmarła, a jej dzieło wisi na ścianie gabinetu Millera.

W późniejszych obrazach Adams, z okresu, gdy była właściwie niema, zauważalne jest przejście od prac konceptualnych do fotograficznego realizmu. Stało się tak być może dlatego, że wzrok został najważniejszym źródłem jej doznań.