Znajdź zawartość

Zapachy występowały w prymitywnych kwiatach już w środkowej kredzie, bo ok.100 mln lat temu. Tak jak i dzisiaj, spełniały one funkcję wabika dla zapylaczy. Ich zadanie było tym ważniejsze, że kwiaty nie dysponowały jeszcze kolorowymi płatkami. Założę się, że niektóre dinozaury mogły wykrywać wonie tych wczesnych kwiatów. Niewykluczone, że nawet przyciągały one te olbrzymie gady - twierdzi George Poinar Junior z Uniwersytetu Stanowego Oregonu. George i jego syn Greg badali kwiaty z bursztynu z Mjanmy, w tym Cascolaurus burmensis i Tropidogyne pentaptera, a także Discoflorus neotropicus i Senegalia eocaribbeansis z bursztynu z Dominikany sprzed 20-30 mln lat. W sfosylizowanych kwiatach nie da się [co prawda] wykryć zapachów [...], ale można wykryć odpowiedzialne za nie tkanki [i struktury, takie jak miodniki, włoski gruczołowe czy osmofory] - wyjaśnia George Poinar. Tkanki wydzielnicze kwiatów z kredy przypominają budową odpowiedniki ich współczesnych potomków. To sugeruje, że prehistoryczne i dzisiejsze kwiaty z tej samej linii produkowały podobne substancje zapachowe. « powrót do artykułu

O życiu w dawnych erach wiemy wciąż niewiele. Mimo rozwoju nauki wiele pozostaje niewiadomych, wiele w naszej wiedzy domysłów i niepewności. Przyczyna jest jedna: jak poznać życie sprzed milionów lat, kiedy niewiele po nim pozostało? Po dinozaurach pozostały tylko szkielety, po roślinach - odciski. O owadach i podobnych drobnych żyjątkach wiemy jeszcze mniej - były zbyt małe, by ich pozostałości przetrwały do dziś. Ale jest jedno źródło, które może dostarczyć nam bezcennej wiedzy na ich temat. Pamiętacie film Park Jurajski? Komara zatopionego w bursztynie? Tak, w tym miejscu film nie kłamał, takie znaleziska, choć wydobycie z nich krwi dinozaura nie jest realne, istnieją i dokumentują nam drobne życie sprzed 80 milionów lat. Problem jest jeden: jest ich niewiele i niełatwo je znaleźć. Ale oto właśnie pojawiła się wyjątkowa szansa na wzbogacenie naszej wiedzy. Olbrzymie pokłady bursztynu z okresu kredy odkryto na terenie dzisiejszej Etiopii. Co ważne, odkryte złoża są bardzo bogate w bursztyn z inkluzjami, czyli zatopionymi w nim owadami, żyjątkami, czy fragmentami roślin. Ale nie tylko samo bogactwo materiałów jest tu sensacją. Co ważne, dotychczas bardzo niewiele znajdowano bursztynu z okresu kredy, a zwłaszcza pochodzącego z mieszczącego się na południowej półkuli superkontynentu Gondwany, który później rozpadł się na Amerykę Południową, Afrykę, Indie i Australię. W odkrytych złożach już pracuje grupa około trzydziestu naukowców. To w kredzie pojawiły się pierwsze rośliny okrytonasienne, to wtedy wymarły paprocie drzewiaste i nasienne. W tym okresie rozwinęła się współczesna grupa ryb doskonałokostnych. Z jego końcem wymarły nie tylko dinozaury, ale wiele drobniejszych stworzeń, jak amonity i belemnity. Bez wątpienia wiele z tych przykładów flory i fauny będzie można odnaleźć w bryłach bursztynu, co pozwoli nam na wzbogacenie naszej wiedzy o ewolucji życia. Niewykluczone są też ciekawsze niespodzianki - już odnaleziono ponad trzydzieści egzemplarzy stawonogów z różnych rodzin, wiele pająków i owadów: osy, mrówki, ćmy, chrząszcze, czy rzadki okaz owada zwany zorapteranem. Badanie pyłków i fragmentów roślin da nam wgląd np. w ewolucję roślin okrytozalążkowych. Niewykluczone są też odkrycia w dziedzinie bakteriologii. Ale nie tylko inkluzje dostarczają nam nowych informacji. Gdy jedni badają zatopione w skamieniałej żywicy okazy, inni zajmują się analizą samego bursztynu. I tu są niespodzianki. Analiza chemiczna pokazała, że etiopski jantar jest bardzo podobny w składzie do bardziej współczesnego bursztynu mioceńskiego, znajdowanego w Meksyku i Dominikanie. Dotychczas znajdowane złoża z okresu kredy były żywicą roślin nagozalążkowych i różnią się bardzo od tych odkrytych w Etiopii. Nie wiadomo, jakie drzewa były źródłem odkrytego bursztynu, ale wg zajmujących się nim naukowców, były one bliższe bardziej nam współczesnym okrytonasiennym, mogły to być ich wczesne formy, lub być może nieznane dotąd drzewa iglaste, różniące się od dotychczas poznanych drzew z tego okresu. Badania trwają i pozostaje życzyć naukowcom, by takich zagadek znaleźli jak najwięcej. I by, oczywiście, udało się choć część z nich rozwikłać.

Powieści czy filmy nawiązujące do idei, że część dinozaurów przeżyła katastrofę, która spowodowała ich wyginięcie, przemawiają do ludzkiej wyobraźni. Okazuje się, że może to być nie tylko fikcja literacka, ale również fakt potwierdzony naukowo, ponieważ znalezione w Ojo Alamo Sandstone (USA) kości olbrzymich gadów wskazują, że żyły one na terenie dzisiejszego Nowego Meksyku i Kolorado nawet przez 500 tys. lat po katastrofie (Palaeontologia Electronica). Głównym autorem badań jest Jim Fassett. Jego zespół przeprowadził drobiazgową analizę chemiczną skamieniałości, określano też wiek skał, w których je znaleziono. "Potwierdzenie tej hipotezy jest trudne, [...] gdyż trzeba wykluczyć możliwość, iż mamy do czynienia z kośćmi datowanymi na okres sprzed wyginięcia. Po zabiciu i odłożeniu w piaskach oraz błocie mogło dojść do ekshumowania kości przez rzekę, a następnie do "wchłonięcia" ich przez młodsze utwory skalne. Nie jest to powszechne zjawisko, ale było wcześniej wykorzystywane do wytłumaczenia istnienia innych pokredowych skamieniałości. By wykluczyć takie wyjaśnienie, Fassett zgromadził wiele dowodów, które wskazywały, że kości z Ojo Alamo Sandstone nie zostały wygrzebane i zaniesione gdzie indziej przez wodę, a dinozaury naprawdę przetrwały w tym ustronnym miejscu. Paleontolodzy przeanalizowali biegunowość magnetyczną skał i występujących w nich pyłków. Wszystko wskazywało na to, że utwory skalne powstały już po katastrofie eliminującej dinozaury. Fassett podkreśla też, że zawartość metali ziem rzadkich w kościach z USA była inna niż w tych znajdowanych w skałach datowanych na kredę. Wg niego, oznacza to, że ekshumowanie skamielin przez wodę z leżących niżej osadów było mało prawdopodobne. Co więcej, 34 kości hadrozaura znaleziono w jednym miejscu. Nie tworzyły one wyodrębnionego szkieletu, ale bez wątpienia należały do jednego zwierzęcia. Gdyby "zajęła się" nimi rzeka, nie leżałyby w pobliżu siebie. David Polly, jeden z wydawców Palaeontologia Electronica, uważa, że wnioski Fassetta są kontrowersyjne i wielu paleontologów się z nimi nie zgodzi. Skoro jednak śmierci wymknęły się latające teropody i krokodyle, niewykluczone, że istniały także inne siedliska ocaleńców. Nawet gdyby się tak stało, populacje dinozaurów nie były tak liczne jak te z okresu kredy i na pewno nie zachowały się na długo.

Delikatne i niezbyt dobrze zbudowane, kaczodziobe dinozaury z rodziny hadrozaurów (Hadrosauridae) nie miały wielkiej szansy w bezpośrednim starciu ze słynnym tyranozaurem. Okazuje się jednak, że ewolucja umożliwiła im sprytne ominięcie tego problemu. O odkryciu informują naukowcy z Uniwersytetu Ohio. Co zrobić, gdy drapieżnik jest większy i silniejszy, a do tego zbudowany jak rasowy morderca? Rozwiązaniem problemu może być szybkość wzrastania i dojrzewania - twierdzą badacze. Przeprowadzili oni analizę jednego z przedstawicieli rodziny hadrozaurów, hipakrozaura, oraz trzech drapieżników: niewielkiego troodona i dwóch gadzich gigantów, tyranozaura i albertozaura. Na podstawie badań stwierdzono, że pierwszy z nich potrzebował zaledwie 10-12 lat, by osiągnąć pełny wzrost. Dla porównania, znacznie większy od niego tyranozaur potrzebował na to od 20 do 30 lat. Co więcej, hipakrozaur znacznie wcześniej osiągał dojrzałość płciową i zdolność do rozrodu - wystarczały do tego zaledwie dwa-trzy lata. Jak tłumaczy dr Drew Lee, główna autorka odkrycia, badany przez nas kaczodzioby dinozaur rósł od trzech do pięciu razy szybciej niż jakikolwiek ówczesny drapieżnik, który mógłby mu zagrozić. W momencie, gdy dinozaur kaczodzioby był już w pełni wyrośnięty, tyranozaury były wyrośnięte dopiero w połowie. Współpracująca z nią doktorantka Lisa Noelle Cooper skomentowała zaś wyjątkowe tempo dojrzewania płciowego: to kolejna "premia" w starciu z drapieżnikami. Właśnie na tym polega ewolucja. Głównym zadaniem pani Cooper, które zrealizowała jeszcze jako magistrantka, była analiza struktury kości hipakrozaura. Na podstawie badania przekrojów tkanki kostnej możliwe jest ustalenie wieku zwierzęcia - co roku pojawia się w nich bowiem kolejny koncentryczny krążek, podobny do słojów w pniach drzew. Wyniki testu zaskoczyły badaczkę: byliśmy zszokowani tym, jak szybko one rosły. Jeśli spojrzy się na przekrój przez kość bardzo młodych osobników lub nawet tych dojrzewających wewnątrz jaja, można dostrzec ogromne przestrzenie, wewnątrz których przenikały naczynia krwionośne dostarczające krew. Oznacza to, że rosły jak szalone. Wyjątkowo szybkie dorastanie hipakrozaura było konieczne, gdyż był on jednym z trzech najważniejszych obiektów polowań żyjących w okresie kredy tyranozaurów. Co więcej, kaczodziobe były, w przeciwieństwie do dwóch pozostałych "towarzyszy niedoli", pozbawione rogów i twardej skorupy, która mogłaby ochronić je przed atakiem lub nawet umożliwić samoobronę. Warto jednak wspomnieć, że wszystkie trzy ofiary wielkiego oprawcy dorastały znacznie szybciej od niego samego. Taktyka wykształcona podczas ewolucji hadrozaurów nie jest najprawdopodobniej rzadkością. Jak informuje dr Lee, podobne właściwości wykazują przedstawiciele wszystkich gromad kręgowców, a nawet niektóre motyle. Dotychczas brakowało jednak dowodów, by ta sama metoda ułatwiająca przetrwanie była stosowana już w erze mezozoicznej.

Naukowcy potwierdzili swoją teorię dotyczącą masowego wymierania organizmów morskich w kredzie. Przed 93 milionami lat doszło do olbrzymiej eksplozji wulkanu pod dzisiejszymy Karaibami. Podczas erupcji do wody przedostały się olbrzymie ilości trujących substancji, które zabiły zwierzęta znajdujące się na dole łańcucha pokarmowego. To z kolei przyczyniło się do wymierania kolejnych gatunków. Uczeni od dawna podejrzewali, że winnym wymierania był wulkan, jednak brakowało na to dowodów. Znaleźli je kanadyjscy naukowcy z University of Alberta, Steven Turgeon i Robert Creaser. Zbadali oni poziom izotopów osmu w osadach dennych z Ameryki Południowej i z włoskich gór. W obu przypadkach stosunek osmu-187 do osmu-188 gwałtownie zmniejszył się przed samym wymieraniem. Oznacza to, że w tym czasie do oceanów przedostała się olbrzymia ilość stopionej magmy, która jest bogata w cięższy z izotopów. Ilość wyrzuconej magmy odpowiada wzrostowi wulkanizmu o 30-50 razy. W tamtym czasie jedynie w okolicy dzisiejszych Karaibów znajdowało się na tyle dużo wulkanów, by wyrzucić tyle magmy. Geolog morski Tim Bralower z Pennsylvania State University przyznaje, że jego kanadyjscy koledzy znaleźli dowód na erupcję. Zauważa jednak, że nie wyjaśnili, co naprawdę spowodowało wymieranie. Jedna z teorii mówi bowiem, że sama erupcja nie zabiła zwierząt, wręcz przeciwnie - do wody przedostały się substancje odżywcze, które spowodowały masowy wzrost roślin i zwierząt. Było ich tak dużo, że pozbawiły oceany tlenu i podusiły się.