Organizacja Publicznej Służby Krwi czyli jak i gdzie w Polsce można oddać krew?

[KopalniaWiedzy.pl 357]

O tym, że w wakacje a także poza nimi często brakuje krwi w szpitalach chyba każdy z nas słyszał. Gdzie szpitale zaopatrują się w krew? Czy tak jak w przypadku leków jest jakaś hurtownia, która sprzedaje krew?  Bardzo często  zastanawiamy się nad tym, dopiero kiedy problem dotknie nas samych lub kogoś z naszej rodziny, bo szpital nagle odwołał zabieg z powodu braku krwi.

Krew jest jednym z najstarszych leków, którego do tej pory, pomimo postępu naukowo-technologicznego i wielu prób nie udało się wytworzyć syntetycznie. Zapotrzebowanie na krew corocznie wzrasta o około 10%.

A zatem jak to jest zorganizowane?

Polska służba krwi  jest scentralizowana. Pozyskiwanie krwi odbywa się honorowo w systemie krwiodawstwa, który można podzielić na cywilny i służb mundurowych. Na taki kształt systemu gospodarowania krwią w Polsce miała wpływ Ustawa o Publicznej Służbie Krwi z dnia 22 sierpnia 1997 roku z jej dalszymi nowelizacjami. Ten akt prawny określa zasady pobierania, przechowywania i przetwarzania ludzkiej krwi, obrotu krwią i jej składnikami, a także określa warunki zapewniające ich dostępność oraz zasady, zadania realizowane przez jednostki organizacyjne publicznej służby krwi (JOPSK).
Jednostkami tymi są Instytut Hematologii i Transfuzjologii (instytut badawczy), 21 Regionalnych Centrów Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa (RCKiK), Wojskowe Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa (WCKiK), Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa MSWiA.

Kto się czym zajmuje?

Głównymi zadaniami Instytutu Hematologii i Transfuzjologii jako jednostki badawczo-naukowej  jest  prowadzenie badań naukowych i prac rozwojowych dla postępu nauki w zakresie hematologii, transfuzjologii i dyscyplin pokrewnych, udzielanie konsultacji dotyczących leczenia krwią i jej składnikami oraz produktami krwiopochodnymi, nadzorowanie pracy w Centrach Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa, prowadzenie Krajowego Rejestru Dawców Krwi oraz współuczestniczenie w analizowaniu i wyjaśnianiu zdarzeń i reakcji  niepożądanych mogących mieć miejsce podczas procesu leczenia krwią i jej składnikami.
Centra Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa ze swoimi oddziałami terenowymi zarówno cywilne jak i mundurowe zajmują się pobieraniem krwi oraz zabiegami z tym związanymi, badaniem, preparatyką i przechowywaniem krwi i jej składników, wydawaniem krwi i jej składników do placówek leczniczych, zaopatrują wytwórnie farmaceutyczne w osocze będące materiałem do otrzymywania leków osoczopochodnych.

Dodatkowo powołane  Narodowe Centrum Krwi realizuje zadania związane z nadzorem nad organizacją pobierania krwi  i oddzielania jej składników, realizuje zadania zawiązane z nadzorem nad funkcjonowaniem JOPSK, opiniuje plany działania w zakresie krwiodawstwa i krwiolecznictwa przygotowane przez IHiT, monitoruje potrzeby w zakresie zaopatrzenia w krew, jej składniki i produkty krwiopochodne.

Organem doradczym i opiniotwórczym Ministra Zdrowia zajmującym się opiniowaniem projektów aktów prawnych w zakresie krwiodawstwa i krwiolecznictwa, opiniowaniem zamierzeń i programów rozwoju w zakresie publicznej służby krwi oraz oceną jej działalności jest Krajowa Rada do Spraw Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa.

A zatem kto dostarcza krew do szpitali?

To zadanie należy do Centrów Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa.
Centra Krwiodawstwa cywilne i resortowe działają na tych samych zasadach, w myśl Ustawy o Publicznej Służbie Krwi, dawcy oddający krew w tych Centrach posiadają takie same prawa, obowiązki i przywileje. Wszystkie Centra posiadają akredytację Ministerstwa Zdrowia.

Gdzie można oddać krew?

W każdym mieście wojewódzkim w Polsce znajdują się siedziby  Regionalnych Centrów Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa a na terenie województwa  ich Oddziały Terenowe, w niektórych województwach  powołane zostały dodatkowe Centra. takie jak  Słupsku,  Kaliszu, Wałbrzychu,  Raciborzu, Radomiu. Regionalne Centra Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa posiadają na terenie Polski 130 Oddziałów Terenowych.

Minister Obrony Narodowej powołał Wojskowe Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa  z siedzibą w Warszawie obejmujące teren całej Polski ze 7 Stacjami  Terenowymi. Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa powołane przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji  ma siedzibę w Warszawie.

Wszystkie Centra Krwiodawstwa współdziałają ze sobą i wspólnie uczestniczą w  programie zabezpieczenia samowystarczalności Polski w zaopatrzenie w krew i jej składniki.

Krwiodawstwo w Polsce jest oparte na zasadzie dobrowolnego i bezpłatnego oddawania krwi.

Publiczna służba krwi zapewnia anonimowość dawcy, oznakowanie opakowań krwi nie może zawierać danych umożliwiających identyfikację dawcy krwi przez biorcę lub inną osobę bądź jednostkę organizacyjną inną niż JOPSK.
Zarówno w siedzibach głównych jak i w oddziałach terenowych CKiK można honorowo oddać krew.  CKiK we współpracy z różnymi instytucjami i organizacjami stwarza możliwość oddawania krwi na wyjazdowych ekipach pobierania, dzięki czemu dociera do większej ilości potencjalnych dawców honorowych.

Jak oddać krew?

Dawcą może być każda zdrowa osoba w wieku od 18-tu do 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn o wadze powyżej 50 kg, która czuje się zdolna do oddania krwi. Kandydat na dawcę powinien znać język polski w stopniu umożliwiającym samodzielne wypełnienie Kwestionariusza Dawcy. Wiek i waga są podstawowymi kryteriami, które muszą być bezwzględnie spełnione, ale jest oczywiście jeszcze wiele innych kryteriów, jakie trzeba spełnić, aby oddać krew.

Mężczyźni mogą oddawać krew pełna nie częściej niż 6 razy w roku, a kobiety nie częściej niż 4 razy. Przerwa między kolejnymi oddaniami nie może być krótsza niż 8 pełnych tygodni (56 dni).

Do oddania krwi należy stawić się wypoczętym, po lekkim  niskotłuszczowym posiłku (np. pieczywo, wędlina, ser żółty, warzywa, owoce) i najlepiej do południa. Należy posiadać przy sobie dokument potwierdzający tożsamość wraz z numerem PESEL. Przed oddaniem i po oddaniu krwi należy pić dużo wody lub soków owocowych. Kandydat na dawcę nie może do 24 godzin przed zamierzonym oddawaniem krwi spożywać alkoholu. Należy pamiętać, że po oddaniu krwi z powodu osłabienia organizmu nie należy prowadzić pojazdów mechanicznych i wykonywać prac fizycznych. Przychodząc do Stacji Krwiodawstwa należy także pamiętać o zachowaniu zasad podstawowej higieny osobistej.

Kwestionariusz to obowiązkowy dokument, który należy bezwzględnie wypełnić przed każdym oddaniem krwi lub pobraniem składników krwi. Pytania w ankiecie są bardzo szczegółowe i wkraczają w najbardziej intymne sfery życia, ale jest to jedyny sposób, aby jeszcze bardziej ograniczyć ryzyko związane z pobraniem krwi i podaniem jej potencjalnemu biorcy. Należy być świadomym, że istnieje pewien czas tzw. „okienko serologiczne”, od momentu zakażenia do czasu kiedy zakażenie to będzie mogło zostać wykryte przez testy. Ryzyko związane z tym faktem, może zostać wyeliminowane tylko przez dokładne i zgodne z prawda wypełnienie ankiety. Wszystkie udzielone informacje podlegają ochronie danych osobowych i stanowią tajemnicę lekarska. Dane te bez zgody nie mogą być i nie będą nikomu przekazywane, ani wykorzystane. Bardzo ważne jest zawiadomienie o ewentualnej zmianie adresu zamieszkania, jeśli nastąpiła taka w ciągu 3 miesięcy od daty oddania krwi. Adres to główny kontakt, jaki posiada stacja krwiodawstwa na wypadek otrzymania dodatnich lub wątpliwych wyników wykonanych badań. Kwestionariusz  zawiera także zgodę każdego dawcy na pobranie krwi, która musi zostać potwierdzona świadomie własnoręcznym podpisem. Podpis dawcy stwierdza, że: zapoznał się z dostępnymi materiałami i informacjami oraz, że zrozumiał ich znaczenie, miał możliwość wyjaśnienia wątpliwości, otrzymał satysfakcjonujące odpowiedzi na wszystkie zadane pytania, świadomie wyraża zgodę na przeprowadzenie pobrania.

Oddanie krwi to trzy etapy, które musi przejść każdy Dawca. Zajmują one razem maksymalnie do 60 minut. Pierwszy etap to rejestracja i wypełnienie Kwestionariusza. Drugi etap to badania laboratoryjne i lekarskie, które kończą się kwalifikacja do oddania lub dyskwalifikacja, która uniemożliwia oddawanie krwi czasowo lub na stałe. Przed wizyta w gabinecie lekarskim pobierana jest próbka krwi w celu sprawdzenia poziomu hemoglobiny. Trzeci etap to oddanie krwi, po uprzednim umyciu i zdezynfekowaniu przedramienia, założeniu fartucha ochronnego i ochraniaczy na buty. Po oddaniu krwi należy odpocząć pod opieką pielęgniarki.

Co Krwiodawca dostaje za oddanie krwi?

Każdy, kto odda krew otrzymuje porcję żywnościową będąca ekwiwalentem energetycznym, równoważnym oddanej krwi. Ekwiwalent ma za zadanie wzmocnić dawcę i uzupełnić straty energetyczne spowodowane oddaniem krwi. Stanowi on równoważność 4500 kilokalorii.  

W dniu oddania krwi, dawcy przysługuje dzień wolny od nauki lub pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. W trakcie pandemii lub zagrożenia pandemią po oddaniu krwi przysługują 2 takie dni. Należy pamiętać aby po oddaniu krwi zabrać zaświadczenie, które upoważnia do takiego zwolnienia. Dodatkowo przysługuje ulga podatkowa, zwrot kosztów podróży do miejsca oddawania krwi, bezpłatne wyniki wykonanych badań diagnostycznych.
Krwiodawca dostaje coś jeszcze! Ogromną satysfakcję z tego, że ratuje zdrowie i życie innych ludzi. A zdrowie i życie ludzkie jest wartością najwyższą.

Bibliografia:

1. Dziennik Ustaw 1997 nr 106 poz. 681, Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 o publicznej  służbie krwi
2. Krwiodawstwo. Zbiór przepisów dla placówek służby krwi, pod red. J. Sabińskiego i   M. Łętowskiej, Wydanie II, Warszawa 2000
3. Transfuzjologia kliniczna. Korsak J., Łętowska M., alfa-medica press 2009
4. Poradnik dawcy - witryna WCKiK

« powrót do artykułu