Teoria zła. O empatii i genezie okrucieństwa

[KopalniaWiedzy.pl 357]

Ludzki mózg jest bezpośrednią przyczyną okrucieństwa w historii społeczeństw. Simon Baron-Cohen, autor fascynującej Teorii zła, która 5 maja ukazała się na rynku nakładem wydawnictwa Smak Słowa, nie ma co do tego wątpliwości. Na kartach kontrowersyjnej książki odnajdziemy poparte psychologicznie rozważania nad genezą wojennych okrucieństw oraz dowody, jak zaburzenia empatii doprowadziły do aktów terroryzmu.

Teoria zła. O empatii i genezie okrucieństwa to owoc trzydziestoletnich badań naukowych, których motorem była fascynacja tematem empatii, a także rozważania o tym, co sprawia, że człowiek staje się zły i jak wiele ma z tym wspólnego mózg. Profesor Simon Baron-Cohen, wybitny psycholog z Uniwersytetu Cambridge (a prywatnie kuzyn słynnego Borata, czyli aktora Sachy Barona-Cohena), to badacz, którego nazwać można "kolekcjonerem emocji". Zarejestrował i opisał ponad 400 różnych emocji, co posłużyło mu m.in. do badań dzieci dotkniętych autyzmem.

Okrucieństwo dla samego okrucieństwa jest ewidentnym przejawem zaburzeń emocjonalnych. W Teorii zła autor zastanawia się w kontekście obecnej wiedzy o empatii, jak doszło do narodzin nazizmu i jak rozwijał się antysemityzm. Przytacza sceny z obozów koncentracyjnych, analizując liczne zachowania strażników i więźniów. Próbuje zrozumieć obojętność ówczesnych społeczeństw na los Żydów wysyłanych do Auschwitz.

Autor przygląda się również historii najnowszej i współczesnemu okrucieństwu. Powołując się na nagrania z egzekucji zamieszczane na stronie internetowej Al Kaidy, Simon Baron-Cohen próbuje zrozumieć psychologiczne motywacje terrorystów – jednostek uznanych przez zachodnią opinię publiczną za przykład "zła" w czystej postaci. Czy z psychologicznego punktu widzenia można uznać najbliższych współpracowników Osamy bin Ladena za psychopatów? A może empatia przestaje mieć znaczenie w walce o cele polityczne? Wybitny psycholog przedstawia egzekucje w okupowanym Iraku jako akty zemsty za tortury stosowane przez Amerykanów. Historia XX wieku w kontekście najnowszej wiedzy psychologicznej okazuje się wyjątkowo kontrowersyjna.

Potworne zbrodnie zwykle obezwładniają umysł, pozostawiając tylko pragnienie wymierzenia kary. Simon Baron-Cohen pozwala nam pokonać te ograniczenia ludzkiego umysłu. W swojej książce proponuje nowy sposób myślenia o złych ludziach i empatii, kładąc naukowe podwaliny pod przyszłe, bardziej optymistyczne rozumienie mrocznej strony człowieczeństwa – tak o Teorii zła pisał Michael Gazzaniga, profesor psychologii z Uniwersytetu Kalifornijskiego, autor książek Kto tu rządzi? Ja czy mój mózg? oraz Istota człowieczeństwa.

Baron-Cohen "szpera" w ludzkim mózgu i odnajduje odpowiedź na pytanie, co się dzieje, gdy człowiek traci pragnienie rozumienia uczuć innych i troszczenia się o nie. Ale też budzi kontrowersje, nawołując do zmiany sposobu, w jaki wyjaśniamy przyczyny okrucieństwa oraz traktujemy ludzi, którzy się go dopuszczają.

Simon Baron-Cohen – profesor psychopatologii rozwojowej na Wydziałach Psychologii Eksperymentalnej i Psychiatrii Uniwersytetu Cambridge. Dyrektor uniwersyteckiego Centrum Badań Autyzmu oraz wykładowca Trinity College i British Academy. Laureat prestiżowych nagród, takich jak Medal Spearmana, Nagroda im. May Davison za wybitne osiągnięcia w dziedzinie psychologii klinicznej oraz Nagroda Prezesa Brytyjskiego Towarzystwa Psychologicznego. Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne uhonorowało go Nagrodą im. McAndlessa. Autor książek The Essential Difference i Mindblindness. Mieszka w Cambridge w Anglii.