Znajdź zawartość

Słonie indyjskie (Elephas maximus) miewają olśnienia. Oznacza to, że nie uciekając się do metody prób i błędów, nagle dochodzą do właściwego rozwiązania problemu. W prasie naukowej opisano właśnie przypadek samca o imieniu Kandula. Zmyślne zwierzę wpadło na to, że walający się po wybiegu w zoo sześcian można wykorzystać jako stopień pozwalający sięgnąć do owoców, które w innym razie wisiały zbyt wysoko, by dało się nimi pożywić. Opiekunowie słoni od dawna podkreślali, że są one naprawdę mądrymi stworzeniami, jednak dotąd nikt nie był raczej świadkiem momentu, kiedy doświadczają wglądu. Pierwszy przykład zjawiska świadczącego o wysokiej inteligencji został opisany przez zespół profesora Prestona Foerdera w piśmie PLoS ONE. Na co dzień Kandula mieszka w National Zoo w Dystrykcie Kolumbii. Na początku naukowcy podeszli do zagadnienia jak wiele zespołów akademickich przed nimi. Zawiesili owoce poza zasięgiem trzech słoni i rozrzucili tu i ówdzie gałązki bambusowe, mając nadzieję, że któryś z szarych olbrzymów wpadnie na to, że kijkiem można strząsnąć przysmak na ziemię. Tak się jednak nie stało. Przy kolejnym podejściu na wybiegu znowu zawieszono owoce. Tym razem zamiast gałązek na ziemi ustawiono ciężki plastikowy sześcian. Na początku nic się nie działo, co musiało biologów bardzo frustrować: uchodzące za mądre słonie nie radziły sobie z nie takim trudnym przecież zadaniem. Po ośmiu 20-minutowych sesjach Kandula spojrzał jednak na przysmak i nagle wpadł na właściwy pomysł. Zaczął toczyć kostkę trąbą, aż znalazła się bezpośrednio pod owocami. Stanął na niej przednimi nogami i sięgnął wprost po nagrodę. Nie można, oczywiście, wykluczyć, że 7-letni Kandula jest geniuszem wśród słoni (w końcu żaden z jego kompanów nie wpadł na właściwe rozwiązanie), ale naukowcy uważają, że wcześniej źle się zabierano do eksperymentów. Dla słonia czubek trąby jest podczas szukania pokarmów zarówno narządem czuciowym, jak i węchowym. Wkładanie mu do niej gałązek bambusowych osłabia jego zmysły, nic więc dziwnego, że nie było żadnych sukcesów. Ekipa Foerdera zaznacza, że w późniejszych eksperymentach młody samiec wykazał się elastycznością. Wykorzystywał sześcian do uzyskiwania różnych produktów. W dodatku posługiwał się nim w sytuacji, gdy ustawiano go w różnych miejscach wybiegu. Gdy na wybiegu nie było sześcianu, zgeneralizował zasadę używania narzędzia na inne obiekty. Jeśli na wybiegu znajdowało się kilka mniejszych przedmiotów, układał je w stosy i w ten sposób próbował sięgnąć do jedzenia.

Anegdota o Archimedesie, który sformułował swoje prawo podczas kąpieli, czy ta o Newtonie, który odkrył prawo grawitacji stuknięty jabłkiem w głowę - to żelazny kanon historii o naukowcach. I żelazny kanon naszej kultury, dość wspomnieć sympatycznego Pomysłowego Dobromira z polskiej kreskówki, do którego projekty przychodziły zawsze w chwili olśnienia. Niemal każdy mógłby przytoczyć podobną historię ze swojego życia, ale fenomen „olśnienia" nie był dotąd przebadany naukowo. W jaki sposób nasz umysł wpada w jednej chwili na genialne pomysły? Jak nasz mózg wypracowuje rozwiązania, czy powstanie idei to skutek nagłej zmiany w sposobie funkcjonowania sieci naszych neuronów, czy raczej powolna ewolucja? Za trudne zadanie rozstrzygnięcia tych wątpliwości zabrali się dr Jeremy K. Seamans i dr Daniel Durstewitz. Kanadyjsko-niemiecka współpraca i doświadczenia przeprowadzone na szczurach przyniosły konkluzję, że olśnienie jest naturalnym sposobem pracy naszego mózgu. Zarówno ludzie, jak i zwierzęta posiadają umiejętność porzucania starych zachowań (strategii, poglądów, idei) i przyjmowania, lub kreowania nowych, lepszych, bardziej skutecznych. To jednoznaczne z inteligencją i umiejętnością nauki. Jednak jak się to odbywa? Wiadomo, że większość wiedzy życiowej nabywana jest metodą prób i błędów. W ten sposób nasz umysł dedukuje reguły, które potem są stosowane - świadomie, lub nie. Inaczej mówiąc: gromadzimy doświadczenie (ludzie mogą również je zdobywać niebezpośrednio - korzystając z wiedzy innych ludzi) i wprowadzamy w życie wnioski. Za pomocą zaawansowanych i skomplikowanych testów, badań i opracowań statystycznych dwóch badaczy chciało sprawdzić, czy zmiany w strukturze sieci neuronalnych zachodzą stopniowo, czy też pojawiają się nagle, w momencie sformułowania nowej zasady, idei. Umiejętność modyfikacji nabytej wiedzy i kreowania nowej spoczywa w czołowych płatach mózgu. Podczas badań na szczurach sprawdzano, w jaki sposób w jaki sposób grupy neuronów czołowej kory mózgowej przestawiają się ze starych ścieżek rozumowania na nowe, sformułowane w wyniku kumulacji doświadczenia, nabywanego metodą prób i błędów. Badano, czy aktywność sieci neuronalnych zmienia się stopniowo podczas rezygnacji ze starych nawyków na rzecz nowych, czy zmiana aktywności na nową dokonuje się bardziej gwałtownie. Laboratoryjne szczury poddawano testom, podczas których miały metodą prób i błędów nauczyć się nowego postępowania, porzucając stare zwyczaje. Okazało się, że zarówno za starą, jak i nową metodę postępowania odpowiadają te same sieci neuronów. Co więcej, mimo że przyswojenie nowej wiedzy wymagało dużej ilości prób, nowy wzór aktywności nie pojawiał się stopniowo, lecz w sposób nagły, zaś zmianie aktywności towarzyszyła zmiana w zachowaniu, czyli: zastosowanie zdobytej wiedzy. Nagła zmiana wzoru aktywności neuronów została uznana właśnie za ów moment „oświecenia". Dr Jeremy K. Seamans pracuje w Centrum Badań nad Mózgiem (Brain Research Centre) Uniwersytety Kolumbii Brytyjskiej (University of British Columbia, UBC) oraz w Brzegowym Instytucie Badań nad Zdrowiem w Vancouver (Vancouver Coastal Health Research Institute); dr Daniel Durstewitz pracuje w Centralnym Instytucie Zdrowia Psychicznego (Central Institute of Mental Health) w Niemczech.