Znajdź zawartość

W naukach astronomicznych i geologicznych wciąż coś się zmienia. Nowe odkrycia bez przerwy modyfikują i uzupełniają istniejące teorie. Ostatnią nowością jest korekta wieku naszego Układu Słonecznego który okazuje się starszy o niemal dwa miliony lat. Układy planetarne tworzą się, kiedy obłok gazu (głównie wodoru i helu) oraz pyłu kosmicznego zapada się pod wpływem grawitacji. Rosnąca siła grawitacji, gęstość i temperatura powoduje powstanie dysku protoplanetarnego, z którego później wykształcą się planety, centralne zgrubienie dysku - protogwiazda ostatecznie przekształca się w słońce. W dysku protoplanetarnym stopniowo formują się coraz cięższe substancje i większe okruchy stałej materii. Od tego momentu można zmierzyć wiek układu planetarnego - wtedy zaczynają cykać „zegary", czyli mniej stabilne izotopy pierwiastków. Takie właśnie minerały odkryto w półtorakilogramowym węglowym chondrycie - meteorycie znalezionym w 2004 roku na Saharze. Były to tzw. inkluzje - bogate w wapno i aluminium okruchy materii o rozmiarze od milimetra do centymetra, które powstały właśnie w pierwotnym dysku protoplanetarnym. Naukowcy z Arizona State University dokonali oceny wieku tych minerałów metodą izotopową - mierząc proporcje izotopów ołowiu zawartych w inkluzjach ocenili wiek minerałów na prawie cztery i pół miliarda (dokładnie na 4,45682 miliarda) lat. To najstarszy materiał z naszego Układu Słonecznego, jakiego wiek kiedykolwiek udało się obliczyć. Zatem i sam Układ musi być starszy, jego wiek, w zależności od teorii, jak dotąd szacowano na mniej o 300 tysięcy do 1,9 miliona lat. Artykuł na temat wieku naszego Układu Słonecznego zamieszczono w periodyku Nature Geoscience.

O życiu w dawnych erach wiemy wciąż niewiele. Mimo rozwoju nauki wiele pozostaje niewiadomych, wiele w naszej wiedzy domysłów i niepewności. Przyczyna jest jedna: jak poznać życie sprzed milionów lat, kiedy niewiele po nim pozostało? Po dinozaurach pozostały tylko szkielety, po roślinach - odciski. O owadach i podobnych drobnych żyjątkach wiemy jeszcze mniej - były zbyt małe, by ich pozostałości przetrwały do dziś. Ale jest jedno źródło, które może dostarczyć nam bezcennej wiedzy na ich temat. Pamiętacie film Park Jurajski? Komara zatopionego w bursztynie? Tak, w tym miejscu film nie kłamał, takie znaleziska, choć wydobycie z nich krwi dinozaura nie jest realne, istnieją i dokumentują nam drobne życie sprzed 80 milionów lat. Problem jest jeden: jest ich niewiele i niełatwo je znaleźć. Ale oto właśnie pojawiła się wyjątkowa szansa na wzbogacenie naszej wiedzy. Olbrzymie pokłady bursztynu z okresu kredy odkryto na terenie dzisiejszej Etiopii. Co ważne, odkryte złoża są bardzo bogate w bursztyn z inkluzjami, czyli zatopionymi w nim owadami, żyjątkami, czy fragmentami roślin. Ale nie tylko samo bogactwo materiałów jest tu sensacją. Co ważne, dotychczas bardzo niewiele znajdowano bursztynu z okresu kredy, a zwłaszcza pochodzącego z mieszczącego się na południowej półkuli superkontynentu Gondwany, który później rozpadł się na Amerykę Południową, Afrykę, Indie i Australię. W odkrytych złożach już pracuje grupa około trzydziestu naukowców. To w kredzie pojawiły się pierwsze rośliny okrytonasienne, to wtedy wymarły paprocie drzewiaste i nasienne. W tym okresie rozwinęła się współczesna grupa ryb doskonałokostnych. Z jego końcem wymarły nie tylko dinozaury, ale wiele drobniejszych stworzeń, jak amonity i belemnity. Bez wątpienia wiele z tych przykładów flory i fauny będzie można odnaleźć w bryłach bursztynu, co pozwoli nam na wzbogacenie naszej wiedzy o ewolucji życia. Niewykluczone są też ciekawsze niespodzianki - już odnaleziono ponad trzydzieści egzemplarzy stawonogów z różnych rodzin, wiele pająków i owadów: osy, mrówki, ćmy, chrząszcze, czy rzadki okaz owada zwany zorapteranem. Badanie pyłków i fragmentów roślin da nam wgląd np. w ewolucję roślin okrytozalążkowych. Niewykluczone są też odkrycia w dziedzinie bakteriologii. Ale nie tylko inkluzje dostarczają nam nowych informacji. Gdy jedni badają zatopione w skamieniałej żywicy okazy, inni zajmują się analizą samego bursztynu. I tu są niespodzianki. Analiza chemiczna pokazała, że etiopski jantar jest bardzo podobny w składzie do bardziej współczesnego bursztynu mioceńskiego, znajdowanego w Meksyku i Dominikanie. Dotychczas znajdowane złoża z okresu kredy były żywicą roślin nagozalążkowych i różnią się bardzo od tych odkrytych w Etiopii. Nie wiadomo, jakie drzewa były źródłem odkrytego bursztynu, ale wg zajmujących się nim naukowców, były one bliższe bardziej nam współczesnym okrytonasiennym, mogły to być ich wczesne formy, lub być może nieznane dotąd drzewa iglaste, różniące się od dotychczas poznanych drzew z tego okresu. Badania trwają i pozostaje życzyć naukowcom, by takich zagadek znaleźli jak najwięcej. I by, oczywiście, udało się choć część z nich rozwikłać.