Znajdź zawartość

Ponad 3 tys. lat temu w Afryce Środkowej zniknęły duże połacie lasu deszczowego, który został zastąpiony sawannami. Do tej pory zakładano, że powodem była zmiana klimatu, jednak najnowsze badania pokazały, że zaobserwowanych przekształceń nie da się wyjaśnić wyłącznie w ten sposób. Tym, co mogło wspomóc działanie klimatu, była działalność człowieka. Zespół Germaina Bayona z Francuskiego Instytutu Badania Morza w Plouzané analizował rdzenie osadów dennych z ostatnich 40 tys. lat z ujścia rzeki Kongo. Poszukiwano markerów geochemicznych, w tym wodoru wskazującego na poziom opadów, potasu i glinu. Rdzenie ujawniły, że nasilone wietrzenie chemiczne rozpoczęło się ok. 1500 r. p.n.e., co pokrywa się z pojawieniem się na tym terenie ludów Bantu. Wietrzenie chemiczne w próbkach z wcześniejszych okresów odpowiadały zmianom w opadach, jednak po 1000 r. p.n.e. już tak nie było. Wietrzenie chemiczne może być wywołane naturalnie przez opady deszczu i erozję, ale przyspiesza je też wycinka drzew oraz intensywny rozwój rolnictwa. Ponieważ ok. 3000 lat temu zrobiło się bardziej sucho, naukowcy spodziewali się ograniczenia wietrzenia, a nie wzrostu, który ujrzeli w rdzeniach. Bayon sugeruje, że Bantu intensywnie ścinali drzewa, by zrobić miejsce pod pola i dymarki do wytopu żelaza. Przekształcając wzorce erozji gleby, wspomogli zmianę klimatu. Naukowcy nie umieją ustalić, w jakim dokładnie stopniu działalność ludzi odpowiadała za zastąpienie lasu deszczowego sawanną, ale biorąc pod uwagę osady, sądzą, że w znacznym. Wg Francuzów, uzyskane wyniki pomogą zinterpretować procesy zachodzące w dzisiejszych lasach deszczowych, np. w Amazonii, gdzie w pierwszej dekadzie XXI w. odnotowano dwie susze.

Geologowie z University of Arizona zapiszą się na długiej liście naukowców, którzy przez przypadek dokonali istotnego odkrycia. Jay Quade podróżował wraz z Peterem Reinersem i Kendrą Murray, gdy kłopoty żołądkowe zmusiły go do zatrzymania ciężarówki w niegościnnym zakątku pustyni Atacama. Wielokrotnie już tamtędy przejeżdżali i nie zauważyli nic niezwykłego. Tym razem jednak ich uwagę przykuły niezwykłe głazy. Na suchej niczym pieprz pustyni znajdowały się kamienie o wadze od 0,5 do 8 ton, które były bardzo gładkie, miały zaokrąglone brzegi. Tak działa na skały woda, jednak Atacama to jedno z najbardziej suchych miejsc na Ziemi. Geolodzy stwierdzili, że wygładzone głazy powstały dzięki trzęsieniom Ziemi. Przez ostatnie 2 miliony lat kolejne trzęsienia powodowały, że głazy ocierały się o siebie i o piasek, co z czasem je wygładziło. Quade miał nawet okazję zobaczyć, jak to wyglądało. Gdy pewnego dnia wrócił na Atacamę i stał na jednym z kamieni, rozpoczęło się trzęsienie o sile 5,3 stopnia. Cała okolica nagle stała się ruchoma. To był niesamowity dźwięk. Jak chrupanie tysięcy chomików - mówi Quade. Uczony nie mógł jednak skupić się na obserwowaniu niezwykłego widowiska. Stojąc na głazie widział, jak obija się on o inne. Bałem się, że spadnę i zostanę zmiażdżony - dodał. Zdaniem uczonego, wszystko rozpoczęło się, gdy głazy, zapewne pod wpływem trzęsienia Ziemi, stoczyły się ze wzgórza. Stłoczyły się u jego podnóża i przez dwa miliony lat, podczas kolejnych trzęsień, ocierały się o siebie. Ruchy skorupy ziemskiej nie tylko wygładzały głazy, ale powodowały staczanie się kolejnych kamieni ze wzgórza. Analiza głazów wykazała, że w miejscu, w którym są obecnie, znalazły się 1-3 milionów lat temu. Ich wiek oraz fakt, iż w tym regionie do trzęsień Ziemi dochodzi średnio co cztery miesiące, wskazuje, że kamienie doświadczyły 50-100 tysięcy godzin odbijania i ocierania się o siebie. To również daje odpowiedź na pytanie, które dręczyło mnie od lat. W jaki sposób, w przypadku braku wody, głazy zsuwają się ze wzgórz i jak eroduje krajobraz, w którym nie pada - stwierdził Quade. Uczony dodał, że to spostrzeżenie może pomóc nam w badaniu... Marsa. Jego zdaniem, warto poszukać tam nagromadzeń głazów i sprawdzić, czy nie są przypadkiem wygładzone. To może bowiem świadczyć o istnieniu aktywności sejsmicznej planety.

Kamienie nagrobne mogą ujawnić, w jaki sposób na przestrzeni wieków zmieniała się ziemska atmosfera i jej skład. Naukowcy już poprosili społeczeństwo o pomoc w odczytywaniu historii zapisanej w marmurze. Gazy z atmosfery rozpuszczały się w kroplach deszczu, powodując erozję. Zbierając dane z marmurowych płyt nagrobnych o różnym wieku z różnych części świata, badacze będą mogli sporządzić mapę tempa wietrzenia kamieni. Jak napisano na witrynie Projektu Nagrobkowego (Gravestone Project), ochotnicy mają do wykonania 2-etapowe zadanie. Na początku należy zlokalizować cmentarz za pomocą GPS-a. To wbrew pozorom ważna część misji, ponieważ należy odrzucić wszystkie nekropolie, na których nie ma grobów marmurowych. Marmur jest bowiem skałą powstałą z przeobrażenia wapieni lub dolomitów. Składa się z krystalicznego kalcytu, czyli węglanu wapnia. Pod wpływem kwaśnych deszczy ulega on stopniowemu rozpuszczeniu. W drugim etapie wolontariusze muszą się posłużyć mikrometrem. Wykonując nagrobek, kamieniarz ryje w nim napis. Potem litery są pokrywane ołowianą farbą, a całość polerowana. Oznacza to, że po zakończeniu prac warsztatowych litery i tło są dokładnie tej samej wysokości. Gdy jednak materiał ulega erozji i wietrzeniu, a litery nie, napis staje się z biegiem lat coraz bardziej wypukły. Mierząc odległość między szczytem ołowianej litery a marmurem i odnotowując wiek kamienia, można określić tempo wietrzenia. Ponieważ naukowcy będą mieli dostęp do nagrobków w różnym wieku, łatwo ustali się ewentualne zmiany wietrzenia w czasie. Badacze wyjaśniają też chętnym, jak działa metoda, którą powinno się wykorzystać w odniesieniu do nagrobków bez ołowianych liter. Zakłada ona, że podczas produkcji marmur był tak cięty i polerowany, by na całej długości miał identyczną grubość. Mierząc więc grubość kamienia na górze i na dole, da się stwierdzić, czy coś się tu zmieniło. Nie jest to tak dokładna technika jak pomiar ołowianych liter. Niekiedy warto jednak skorzystać z nich obu. Naukowcy zalecają, by po zlokalizowaniu odpowiedniego cmentarza wybrać sobie pięć grobów i przeprowadzić na nich pięć pomiarów. Projektem kierują Deirdre Dragovich z Uniwersytetu w Sydney oraz Gary Lewis z Amerykańskiego Stowarzyszenia Geologicznego.

Dzięki tlenowi życie na Ziemi stało się możliwe, ale dotąd nie było jasne, jak dokładnie przebiegał proces oksygenacji (natlenowania) atmosfery. Profesor Ian Campell i dr Charlotte Allen z Narodowego Uniwersytetu Australijskiego sądzą, że odbyło się to w 6 lub siedmiu etapach, które zazębiały się z powstawaniem superkontynentów i erozją wypiętrzających się podczas zderzeń gór (Nature Geoscience). Po każdym takim zderzeniu następował skokowy wzrost stężenia O2. Najważniejszą rolę odgrywały zatem płyty tektoniczne. Proces pompowania tlenu do atmosfery rozpoczął się 2,65 mld lat temu, a zakończył ok. 40 mln lat temu. Wg Australijczyków, kolizje płyt, które doprowadziły do uformowania się m.in. Nuny, Rodinii, Gondwany czy Pangei, skutkowały także wypiętrzaniem supergór. Wskutek ich błyskawicznego wietrzenia do oceanów dostawały się olbrzymie ilości składników odżywczych. To z kolei prowadziło do namnażania wytwarzających tlen glonów oraz cyjanobakterii (sinic). Doktor Allen zaznacza, że inni naukowcy wykazali już wcześniej, że erozja Himalajów zwiększa poziom O2 w atmosferze. Przeskalujmy Himalaje do rozmiarów superkontynentów, a otrzymamy współczesny odpowiednik tego, co jak sądzimy, zdarzyło się 7-krotnie w historii Ziemi. Aby ustalić, czy naprawdę istniał związek między dwoma opisanymi zjawiskami, Campell i Allen datowali cyrkony, znalezione w osadach delt 40 rzek. Krystalizowały one, gdy skorupa ziemska roztapiała się podczas zderzenia, a potem zaczynała stygnąć. Podczas zestalania minerał absorbował uran, który z czasem rozkładał się do wtórnego ołowiu radiogenicznego. Określając stosunek uranu do ołowiu, można więc oszacować, kiedy powstały kryształy. Dick Holland, geochemik z Uniwersytetu Harvarda, nie zgadza się jednak z teorią zaproponowaną przez Australijczyków. Podkreśla, że tzw. wielkiego natlenowania sprzed ok. 2,3 mld lat nie poprzedzało żadne zderzenie płyt tektonicznych. Campell i Allen nie zamierzali badać związków między kolizjami a oksygenacją atmosfery. Pierwotnie chcieli się przyjrzeć wzorcom powstawania kontynentów.

Z Partenonu, znajdującej się na Akropolu świątyni Ateny Dziewicy, ma zniknąć siedem płaskorzeźb (metopów). Greccy konserwatorzy zabytków obawiają się szkód wyrządzanych im przez zanieczyszczenie środowiska, dlatego zostaną zastąpione kopiami. Metopy to płyty przedstawiające sceny rodzajowe z życia bogów i herosów. Rozmieszczono je między tryglifami, czyli czworobocznymi płytami, w których znajdują się dwa pionowe wyżłobienia dzielące całość na 3 pozbawione ozdób pola. Metopy i tryglify są charakterystyczne dla porządku doryckiego. Oryginalne metopy zostaną przeniesione do Muzeum Akropolu — poinformowała Maria Ioannidou, dyrektor służb zajmujących się odnawianiem zabytku. Archeolodzy zdecydowali się na to posunięcie, zaniepokojeni zniszczeniami powodowanymi przez kwaśne deszcze i erozję. Cała operacja zakończy się w 2008 roku. Ze względu na stopień jej skomplikowania i wysokie koszty usunięte zostaną tylko niektóre płaskorzeźby. Wiele bardziej znanych rzeźb, np. kariatydy, już dawno temu zastąpiono replikami.