Znajdź zawartość

Naukowcy informują o zidentyfikowaniu najstarszego miejsca, w którym człowiek zanieczyścił rtęcią siebie i środowisko naturalne. Zespół specjalistów przebadał kości 370 osób z 50 grobów znalezionych na 23 stanowiskach archeologicznych na południu Hiszpanii i Portugalii. Szczątki pochodzą z okresu 5000 lat, począwszy od neolitu. Efektem pracy jest opublikowany na łamach Journal of Osteoarcheology artykuł The use and abuse of cinnabar in Late Neolithic and Copper Age Iberia. Rtęć to niezwykle niebezpieczny pierwiastek. Światowa Organizacja Zdrowia wymienia go wśród 10 największych zagrożeń dla współczesnego zdrowia publicznego. Uczeni z z Hiszpanii, Portugalii Brazylii i USA informują, że najwyższy poziom ekspozycji ludzi na działanie rtęci miał miejsce w epoce miedzi, 2900–2600 lat przed naszą erą. Wówczas to bardzo rozpowszechniło się użycie cynobru, naturalnie występującego minerału zawierającego siarczek rtęci. Był on wykorzystywany w roli barwnika, któremu przypisywano znacznie symboliczne i religijne. Największa na świecie kopalnia cynobru, wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, znajduje się w Almadén w Hiszpanii. Prace wydobywcze rozpoczęto tam już w neolicie, przed 7000 lat. Do początku epoki miedzi, przed 5000 lat, cynober stał się bardzo pożądanym cennym materiałem. W Portugalii i Andaluzji spotykamy groby ozdobione tym barwnikiem. Był używany zarówno do dekorowania samych ścian, jak i malowania figurek czy przedmiotów składanych ze zmarłymi. Miał znaczenie symboliczne, ezoteryczne. Tak powszechne używanie cynobru musiało oznaczać, że sporo osób było narażonych na kontakt z niebezpiecznym poziomem rtęci. Sproszkowany cynober można było przypadkiem wchłonąć przez drogi oddechowe czy przenieść do ust wraz z pożywieniem. I rzeczywiście, badania kości niektórych zmarłych wykazały, że doszło w nich do koncentracji rtęci rzędu 400 ppm (części na milion). O tym, jak olbrzymia to wartość niech świadczy fakt, że WHO uznaje, iż bezpieczny poziom rtęci we włosach nie powinien przekraczać 2 ppm. Rtęć musiała powodować u wielu z tych osób poważne skutki zdrowotne, a poziom 400 ppm w organizmie jest tak duży, że nie można wykluczyć celowego spożywania lub wdychania sproszkowanego cynobru. Praktyki takie mogły mieć związek z symbolicznym i rytualnym znaczeniem, jaki nadawano barwnikowi. Autorzy badań wykluczają bowiem, by naturalna ekspozycja na rtęć w środowisku – na przykład na rtęć zawartą w żywności – mogła skutkować tak wielką jej koncentracją w organizmie. Pod koniec epoki miedzi i na początku epoki brązu użycie cynobru na badanym obszarze znacznie się zmniejsza, do tego stopnia, że znika on z wielu miejsc, w których wcześniej był rozpowszechniony. Barwnik jednak był popularny przez kolejne tysiące lat. Znajdziemy go w sztuce starożytnego Rzymu, manuskryptach średniowiecza czy renesansowym malarstwie. Do tego jednak czasu cynober produkowano w procesie chemicznym, gdyż znano niebezpieczeństwa związane z jego wydobyciem. Nadal był on toksyczny, gdyż do produkcji używana była rtęć. « powrót do artykułu

Kaare Lund Rasmussen, chemik z Uniwersytetu Południowej Danii, uważa, że mnisi przepisujący w skryptorium inkunabuły umierali z powodu zatrucia rtęcią. Pierwiastek ten wykorzystywano do produkcji czerwonego atramentu (Journal of Archaeological Science). Naukowiec doszedł do tego wniosku, badając średniowieczne kości z 6 duńskich cmentarzy. Dowodzi on jednocześnie, że odkrył nieznaną dotąd chorobę FOS, która podobnie jak trąd, w charakterystyczny sposób zniekształcała czaszkę (powstawały na niej wgłębienia). Nie wiemy, czy była śmiertelna, ale wygląda na bolesną i równie poważną jak trąd. Tworząc swoją teorię, nie mógł pominąć faktu, że ok. 79% pogrzebanych osób z trądem i 35% z syfilisem zażywało leki z rtęcią. Mimo to zakonnicy spoczywający przy ścieżce cysterskiego opactwa nie chorowali ani na trąd, ani na syfilis, a w ich kościach występowała rtęć. Rasmussen uważa więc, że mnisi albo zakazili się podczas przygotowywania i podawania leków, albo podczas przepisywania ksiąg, w których malowali ozdobne litery. Duński zespół pobrał do badań próbki różnych kości, m.in. franciszkanów z klasztoru w Svendborgu. W odróżnieniu od cystersów, nie stwierdzono u nich zatrucia rtęcią (wynika to zapewne z odmiennych zajęć). Naukowcy pamiętali też o tym, że część osób żyjących w średniowieczu jadała głównie ryby morskie. Zatrucie rtęcią w wyniku przestrzegania takiej diety jest jednak charakterystyczne dla naszych czasów. Pięćset lat temu nie odnotowywano podobnych typów zanieczyszczenia wód i żyjących w nich organizmów. Krwistoczerwony atrament uzyskiwano dzięki minerałowi: cynobrowi, który z chemicznego punktu widzenia jest siarczkiem rtęci (HgS). Rasmussen nawet dziś przestrzega przed dotykaniem starych pergaminów. W tym miejscu przypomina się scena z Imienia róży Umberto Eco, gdzie ślinienie palców podczas przewracania stron doprowadziło do śmierci jednego z bohaterów. Co prawda w jego przypadku chodziło o zatrute paginy, a nie o pigment, ale nie da się zaprzeczyć, że istnieje pewne podobieństwo...