Znajdź zawartość

Nagrania z fałszywymi dowodami mogą w istotny sposób zmienić ludzkie postrzeganie danego zdarzenia. Czasami w ten sposób udaje się nakłonić kogoś do zeznawania w charakterze naocznego świadka w sprawie, która nigdy nie miała miejsca. Dr Kimberley Wade z University of Warwick przeprowadziła eksperyment, w ramach którego sprawdzała, czy spreparowana relacja filmowa z jakiegoś wydarzenia może skłonić ochotników do oskarżenia innej osoby o coś, czego nigdy nie zrobiła. Okazało się, że niemal połowę udawało się przekonać, że to właśnie nagranie przedstawia prawdziwą wersję wydarzenia, które widzieli na własne oczy. Zespół pani psycholog sfilmował 60 osób, biorących udział w komputerowej grze hazardowej. Nie wiedząc o tym, podczas odpowiadania na serię pytań w teście wielokrotnego wyboru, który badał ich wiedzę ogólną, siedziały one obok członka ekipy badawczej. Wszystkim dano plik fałszywych pieniędzy do obstawiania, że odpowiedź będzie poprawna, poza tym pewna pula znajdowała się we wspólnym banku. Chodziło o zarobienie jak największej sumy. Wolontariuszy poinformowano, że najwyższe profity gwarantują nagrodę. Każdorazowo po udzieleniu odpowiedzi na monitorze komputera zapalała się zielona kropka (poprawnie) bądź czerwony krzyżyk (źle). Gdy odpowiedź była zła, badanego proszono o przekazanie zadeklarowanej kwoty do banku. Po zakończeniu rozgrywki relację wideo przerabiano w taki sposób, by wyglądało, że siedzący obok pomocnik eksperymentatora oszukiwał i nie przekazywał pieniędzy do puli wspólnej. Jednej trzeciej ochotników powiedziano, że istnieje podejrzenie oszustwa (grupa kontrolna), drugiej jednej trzeciej przekazano zaś informację, iż wykroczenie zostało uwiecznione na taśmie. Pozostali obejrzeli sfałszowany film. Następnie wszystkich poproszono o podpisanie oświadczenia, ale tylko wtedy, gdy na własne oczy widzieli występek kolegi. Poleceniu podporządkowało się 40% osób oglądających zmanipulowaną relację filmową. Kolejne 10% dołączyło się po ponowionej prośbie psychologów. Na podpisanie dokumentu zgodziło się tylko 10% grupy, która słyszała, że oszustwo zostało nagrane, ale go nie widziała. Dla porównania, na liście podpisało się tylko 5% członków grupy kontrolnej.

Jak zwiększyć wiarygodność dzieci i młodych dorosłych jako świadków? Psycholodzy z University of Leicester przedstawili ważne wnioski, które wysnuto po przeanalizowaniu protokołów przesłuchań estońskiej policji. Dr Kristjan Kask przyjrzał się metodom stosowanym podczas przesłuchiwania dzieci, zdolnościom młodych dorosłych w zakresie opisywania ludzi oraz umiejętnościom obu wymienionych grup odnośnie do identyfikacji twarzy osób różnych ras. Naukowcy zauważyli, że zadawanie maluchom pytań otwartych pozwalało uzyskać więcej istotnych informacji niż zadawanie pytań zamkniętych. Jeśli policjant naprawdę chce się czegoś dowiedzieć, powinien np. poprosić "Powiedz mi coś jeszcze o tym, co się stało", zamiast dociekać po kolei "Czy on miał na sobie brązową kurtkę", "Czy był wysoki?" itp. Wiadomo, że świadkom, zwłaszcza bardzo młodym, łatwiej rozpoznać niż opisać sprawcę. Kask zaczął się więc zastanawiać, czy dostarczenie młodym dorosłym standardów, do których mogliby porównywać widzianą raz (w dodatku przez mgnienie oka) osobę, ułatwiłoby jej trafne i dokładne opisanie. Obiekt z miejsca przestępstwa można by porównywać do śledczego, np. "Jak wysoki był w porównaniu do mnie?". Nie udało się jednak znaleźć dowodów, że taki zabieg rzeczywiście pomaga świadkom w sporządzeniu opisu. Okazało się też, że gdy za lustrem fenickim (mylnie zwanym weneckim) ustawi się w szeregu podejrzanych, ludzie trafniej rozpoznają osoby własnej rasy. Nie wiadomo dokładnie, jak rozpoznajemy twarze osób o innym pochodzeniu etnicznym, gdy jest ich wiele w jednym miejscu. Trudno więc powiedzieć, jak sobie radzą np. strażnicy na granicy, gdy muszą stwierdzić, czy w przepływającym obok tłumie nie ma kogoś poszukiwanego listem gończym. W ramach eksperymentu Kask pokazał młodym Estończykom grupy twarzy osób z własnej i innych grup etnicznych. Po przyjrzeniu się każdej z nich należało zdecydować, czy widziało się ją już wcześniej. Okazało się, że badani równie dobrze radzili sobie z rozpoznaniem docelowych twarzy "swoich" i "obcych". Mieli za to więcej problemów z odrzuceniem fizjonomii przedstawiciela innej rasy. Kiedy mamy do czynienia ze zbrodnią popełnioną przez wielu sprawców, zidentyfikowanie prawdziwego winnego może być problematyczne. Zależy to od różnych aspektów rozpoznawania twarzy, takich jak przynależność obiektu do własnej lub innej grupy etnicznej, jego obecność lub nie w prezentowanym "zestawie" oraz umiejscowienie osób podstawionych i podejrzanych w szeregu.