Znajdź zawartość

Izraelsko-amerykański zespół naukowy poinformował o znalezieniu inskrypcji oraz wielkiej pozbawionej drzwi ściany, otaczającej bizantyjską bazylikę na wybrzeżu Jeziora Galilejskiego. Bazylikę, którą naukowcy identyfikują jako Kościół Apostołów, wybudowany nad domem apostołów Piotra i Andrzeja. A istnienie wspomnianej ściany oraz inskrypcji może potwierdzać, że mamy do czynienia z tym właśnie niezwykłym kościołem. Wzmianki o Kościele Apostołów w źródłach historycznych O prawdopodobnym odkryciu Kościoła Apostołów informowaliśmy przed 2 laty. Pisaliśmy wówczas, że identyfikacja kościoła będzie zapewne budziła kontrowersje, chyba że zostanie odnaleziony jakiś dowód, na przykład inskrypcja. Jest to o tyle możliwe, że w kościołach bizantyjskich często tworzono inskrypcje informujące, w czyjej intencji świątynię postawiono. Skąd jednak pomysł, że mamy do czynienia właśnie z kościołem postawionym nad domem apostołów? Budowlę opisał m.in. Wilibald, późniejszy biskup Eichstätt i święty. W czasie swoich podróży odwiedził Grecję, Cypr i Syrię. Dotarł do Ziemi Świętej (był pierwszym znanym mieszkańcem Wysp Brytyjskich, który tego dokonał), był w Nazaret i Betlejem. W 725 roku zobaczył i opisał Kościół Apostołów, który, według chrześcijańskiej tradycji, został wzniesiony nad domem Piotra i Andrzeja w miejscowości Betsaida. Warto zaznaczyć, że sama Betsaida również zaginęła. O jej istnieniu wiemy np. od żydowskiego historyka Józefa Flawiusza, który pisze, że po śmierci Heroda Wielkiego jego następca Herod Filip II podniósł Betsaidę do rangi miasta, któremu nadał nazwę Julias. Wszystko zaczęło się w 1930 r. Historia obecnych odkryć sięga roku 1930, kiedy to niemiecki ksiądz Rudolf de Haas zauważył, że 2 metry pod ottomańską posiadłością w Beit Habek znajduje się mozaika. Uznał, że pochodzi ona z okresu rzymskiego. Jak się jednak okazało, nie miał racji. Już pod koniec XIX wieku mówiono, że al-Araj (Beit Habek) to może być Betsaida. Pięć lat temu postanowiliśmy to sprawdzić i rozpoczęliśmy wykopaliska. Szybko odkryliśmy warstwę z czasów rzymskich, pozostałości domów, ceramiki, monety i inne tego typu przedmioty. Od samego początku niektóre znaleziska, takie jak np. fragmenty mozaiki, wskazywały, że musiał się tam znajdować także kościół - mówi profesor Mordechai Aviam z Kinneret College. Uczony dodaje, że zanim jego zespół rozpoczął wykopaliska, przeanalizował m.in. zapiski Willibalda. Dlatego też specjaliści od początku uważali, że trafili właśnie na Betsaidę. Miejsce ich wykopalisk znajduje się bowiem nad brzegiem Jeziora Galilejskiego, tak jak opisał to Willibald. Tymczasem inne znane stanowisko archeologiczne również uważane za możliwą Betsaidę, e-Tell, znajduje się 2 kilometry od brzegu. Podczas wykopalisk w 2016 r. prof. Steven Notley z Nyack College w USA oraz cytowany wcześniej prof. Aviam szybko odkryli pierwsze fragmenty bizantyjskiej mozaiki i resztki rzymskich łaźni, co wskazywało na miejski charakter osady. W trakcie kolejnych wykopalisk pojawiły się wskazówki, że natrafiono na wielki bizantyjski kościół. Znaleźliśmy mozaiki, dwie inskrypcje, apsydy, a wszystko z okresu bizantyjskiego. Kościół został zbudowany pod koniec V lub na początku VI wieku i prawdopodobnie stał jeszcze w VIII wieku. Amerykańsko-izraelski duet zaczął więc podejrzewać, że to Kościół Apostołów. Niestety, brakowało na to dowodów. Należy jednak pamiętać, że po pierwsze, mamy do czynienia z dużym kościołem, który znajduje się w okolicy opisanej m.in. przez Willibalda, a po drugie, dotychczas nie znaleziono tutaj innej znaczącej chrześcijańskiej budowli. Inskrypcje i ściana pozbawiona drzwi Teraz naukowcy informują o znalezieniu dwóch inskrypcji. Jedna z nich wspomina o niewymienionym z imienia biskupie, za czasów którego świątynię poddano renowacji. To zaś oznacza, że kościół był na tyle ważny, iż prowadzono w nim takie prace. Na drugiej inskrypcji wspomniano zaś duchownego, z inicjatywy którego wzniesiono samą bazylikę. Kolejnym dowodem na znaczenie świątyni może być wspomniana na początku ściana pozbawiona drzwi. Naukowcy przedstawiają dwie hipotezy dotyczące jej roli. Możliwe, że ściana należy do późniejszej struktury zbudowanej w obrębie kościoła. Wiemy, że w czasach krucjat w XIII wieku działała tutaj fabryka cukru. Może ta ściana ma z nią związek, stwierdza Aviam. Druga z interpretacji jest znacznie bardziej interesująca. Mówi ona, że murem otoczono ruiny świątyni, o której wiedziano, że to Kościół Apostołów. Zrobiono to po to, by ruiny uchronić przed dalszym niszczeniem lub ukryć. Musimy bowiem pamiętać, że w czasach, gdy Willibald podróżował po Ziemi Świętej, znajdowała się ona już pod władzą muzułmanów; wiele chrześcijańskich miejsc zostało porzuconych, a pamięć o nich zaginęła. W przyszłym roku naukowcy chcą rozpocząć prace, których celem będzie dotarcie do fundamentów ściany. To pozwoli ją datować i może dać odpowiedzi na wiele innych pytań. « powrót do artykułu

W 725 roku pewien pobożny pielgrzym wędrując wokół Jeziora Galilejskiego zobaczył i opisał Kościół Apostołów. Teraz archeolodzy twierdzą, że odnaleźli legendarną budowlę. Według tradycji, Kościół Apostołów został wybudowany nad domem apostołów Piotra i Andrzeja. Miejsce opisane w VIII wieku przez podróżnika imieniem Willibald znajduje się obecnie w Rezerwacie Bteikha (Bteikha Nature Reserve) i to właśnie w tym miejscu odnaleziono ruiny. Archeolodzy poinformowali jednocześnie, że biblijne miasto Betsaida, na którym zbudowano rzymskie miasto Julias, było znacznie większe niż dotychczas przypuszczano. To, co można powiedzieć na pewno, że w dzisiejszej miejscowości Beit Habek (el-Araj) znaleziono ślady po wielkim kościele z epoki bizantyjskiej. Najbardziej charakterystyczną cechą budowli są pozostałości mozaiki. To resztki mozaiki ściennej, a takie występowały tylko w kościołach, mówi profesor R. Steven Notley. Dotychczas odkopano południowe pomieszczenia. Zdjęcia wykonane z lotu ptaka również potwierdzają tezę, że mamy do czynienia z kościołem, gdyż budowla jest usytuowana na osi wschód-zachód, widoczna jest centralna nawa i dwie nawy boczne, wyjaśnia profesor Mordechai Aviam z Kinnert Academic College. Odnaleziono też fragmenty marmuru pochodzącego z lektorium, przegrody oddzielającej część z ołtarzem przeznaczoną dla duchownych od części kościoła przeznaczonej dla świeckich. Marmur ozdobiono kwiatowymi dekoracjami. Archeolodzy wydobyli również fragmenty mozaiki podłogowej, dachówki charakterystyczne dla dużych budowli oraz fragment kredy z wyrzeźbionym krzyżem. Oczywiście znalezienie bizantyjskiego kościoła to jedno, jednak powstaje pytanie, skąd wiadomo, że to kościół postawiony nad domem apostołów Piotra i Andrzeja. Takie informacje przekazuje nam historyczna tradycja, a my nie mamy żadnych podstaw, by je kwestionować, mówi profesor Notley. W 725 roku Willibald z Wessex, późniejszy biskup Eichstatt, odwiedzał Ziemię Świętą. Opisał nam swoją podróż z Capernaum do Kursi i zanotował, że odwiedził kościół Piotra i Andrzeja. Pomiędzy tymi dwiema miejscowościami nie odnaleziono żadnego innego kościoła, wyjaśnia profesor Aviam. Na razie nie wykonano jeszcze precyzyjnego datowania ruin. Jednak na podstawie znalezionych tam ponad 100 monet archeolodzy uważają, że kościół powstał w V wieku i został opuszczony pod koniec VII lub w VIII wieku. Profesor Notely mówi, że identyfikacja kościoła będzie zapewne budziła kontrowersje, chyba, że zostanie odnaleziony jakiś dowód, na przykład inskrypcja. W kościołach bizantyjskich inskrypcje, opisujące na przykład w czyjej intencji kościół został wzniesiony, są czymś normalnym, dodaje uczony. Prace wykopaliskowe prowadzone są nie tylko na terenie kościoła. W odległości 100 metrów na północ od niego badane są ruiny domu z okresu rzymskiego. Odkryto tam typowe żydowskie kamienne naczynia i lampy, ciężarki do połowu ryb i ponad 20 monet. Warto tutaj zauważyć, że to już czwarty sezon wykopalisk w tym miejscu i pokazuje on, jak bardzo bogatą historię ono miało. W bieżącym sezonie znaleziono bowiem lampę należącą do krzyżowców, a w 2017 roku odkryto bazaltową rzeźbę przedstawiającą lwicę, która we wczesnym okresie bizantyjskim zdobiła znajdującą się tutaj synagogę. Filip zaś pochodził z Betsaidy, z miasta Andrzeja i Piotra (J 1,44), Oni więc przystąpili do Filipa, pochodzącego z Betsaidy Galilejskiej (J 12,21). Betsaida jest też miejscem, w drodze do którego Chrystus chodził po jeziorze i gdzie uzdrowił niewidomego. Za czasów gubernatora Filipa Heroda (syna Heroda Wielkiego) miasto przemianowano na Julias. Notley i Aviam od dawna uważają, że el-Araj to zaginiona biblijna Betsaida. Istnieje też spór dotyczący położenia Kościoła Apostołów. Jako, że na obszarze odpowiadającym zapiskom historycznym nie odnaleziono – aż do teraz – żadnego innego kościoła, niektórzy badacze identyfikowali kościół w Capernaum jako Kościół Apostołów. Argumentowali, że 8-boczna struktura kościoła z Capernaum musi być kościołem, który zbudowano nad domem Piotra i Andrzeja. Teraz znaleźliśmy kościół tam, gdzie pielgrzymi pisali, iż się znajduje. Pierwsze zapiski dotyczące kościoła nad domem Piotra wspominają o bazylice. Czy w czasach bizantyjskich ośmioboczną strukturę opisywano by jako bazylikę? To pytanie, na które trzeba szczegółowo odpowiedzieć, mówi Notley. Z kolei profesor Ram Arav z Hebrew Union College twierdzi, że Betsaida to współczesne pobliskie stanowisko e-Tell. Jednak Notley odrzuca tę hipotezę. Zwraca uwagę, że e-Tell powstało z VIII wieku i jest niemożliwym, by budowniczowie tego miejsca wiedzieli, że kilka metrów pod ich stopami znajduje się dom Piotra sprzed kilkuset lat. Tymczasem osadnictwo w el-Araj datuje się co najmniej na okres Drugiej Świątyni, kiedy znajdowała się tutaj wioska rybacka. Jednak część archeologów, wskazując na odkryte w 2017 roku rzymskie łaźnie twierdzi, że el-Araj było jedynie rzymskim obozem wojskowym. Ten argument Notley również odpiera. W czasach Drugiej Świątyni (516 p.n.e – 70 n.e.), żydowskie wioski, które z czasem stały się rzymskimi miastami, były bardzo rozległe. Większość ich budynków wciąż pozostaje ukryta pod ziemią. Uczony uważa, że wioska przetrwała do rzymskich czasów, rozrastała się, zyskiwała na znaczeniu i awansowała do rangi miasta, gdyż stanowiła ważną element ekspansji dynastii Machabeuszy w kierunku Galilei. W 37 roku przed Chrystusem państwo Machabeuszy zostało podbite przez klienta Rzymu, króla Judei Heroda Wielkiego. Z czasem jego następca, Filip Herod, zamienił Betsaidę w typowo rzymskie miasto Julias. O Julias wspomina Józef Flawiusz opisując miasto jako miejsce postoju rzymskich oddziałów najemnych tłumiących powstanie żydowskie. Profesor Notley przypomina, że wiemy jeszcze tylko o dwóch żydowskich wsiach, które stały się rzymskimi miastami: Sepphoris i Antipatris. O Julias wspomina też w I wieku Pliniusz. Później dzieje się coś dziwnego. Pod koniec III wieku Betsaida/Julias znika z zapisków historycznych. Biskup Euzebiusz z Cezarei, który w IV wieku napisał m.in. Onomasticon („O nazwach miejsc z Pisma Świętego”), nie wspomina ani o Betsaidzie, ani o kościele, co wskazuje, że nic o nich osobiście nie wiedział. Również żydowscy rabini po III wieku naszej ery nie wspominają o Betsaidzie. Nadchodzi wiek V w miejscu Betsaidy powstaje bizantyjska osada z kościołem oraz klasztorem i miejscowość nagle znowu pojawia się w zapiskach. Profesor Aviam ma hipotezę, która być może stanowi wyjaśnienie tej zagadki. Uczony zwraca uwagę, że poziom Jeziora Galilejskiego ulega znacznym wahaniom. Być może na 150–200 lat jego wody na tyle się podniosły, że podtopiły Betsaidę/Julias i ludzie opuścili miejscowość. W VIII wieku miasto ponownie zostało opuszczone, później przez pewien czas zamieszkiwali je krzyżowcy, a następnie całkowicie o nim zapomniano. Co interesujące, archeolodzy pracujący na terenie Kościoła Apostołów, nie zauważyli dotychczas śladów zniszczeń, jakie mogłyby zostać dokonane przed duże trzęsienie ziemi, które w 749 roku zniszczyło Dolinę Jordanu. Nie wiemy nawet, czy kościół opuszczono przed czy po trzęsieniu. Profesor Aviam nie wyklucza, że okoliczne tereny mogły być stopniowo opuszczane, gdyż osady niesione przez Jordan zrujnowały lokalne rybołówstwo. Do porzucenia samego kościoła mogło dojść wskutek podbojów Umajjadów i pojawienia się na tym terenie islamu na przełomie VII i VIII wieku. To mniej więcej w tym czasie Willibald odbywał swoją pielgrzymkę i opisał Kościół Apostołów. Niestety, późniejszy biskup nie nie wspomniał, czy w tym czasie kościół był używany czy nie. « powrót do artykułu