Znajdź zawartość

Ciemność pozwala ukryć tożsamość i prowadzi do iluzorycznej anonimowości, dlatego skłania do przekraczania norm moralnych. Nawet odległe skojarzenia z prawdziwą ciemnością, takie jak włożenie okularów przeciwsłonecznych, mogą nas sprowadzić na złą drogę. Psycholodzy z Uniwersytetu w Toronto (Chen-Bo Zhong i Vanessa K. Bohns) oraz Uniwersytetu Północnej Karoliny (Francesca Gino) przeprowadzili 3 eksperymenty, by sprawdzić, czy ciemność sankcjonuje nieuczciwe i samolubne zachowania. W pierwszym sadzano ochotników w zaciemnionym bądź dobrze oświetlonym pomieszczeniu. Wszyscy otrzymywali brązową kopertę z 10 dolarami i pustą białą. Następnie dostawali arkusz z 20 matrycami, składającymi się 12 trzycyfrowych liczb (elementów). W ciągu 5 minut w każdej macierzy należało znaleźć po dwa zbiory cyfr, które po dodaniu dawały 10. Naukowcy pozostawili wolontariuszom podliczenie własnych wyników. Dzięki każdej poprawnie zidentyfikowanej parze mogli oni zachować 50 centów z kwoty przekazanej w brązowej kopercie. Wychodząc, badani mieli umieścić resztę pieniędzy w białej kopercie. Choć nie było różnic w uzyskanych rzeczywiście wynikach, ludzie z lekko zaciemnionego pokoju oszukiwali bardziej od osób z dobrze oświetlonego pomieszczenia. Rozmawiając z obcym (w rzeczywistości pomocnikiem psychologów) podczas drugiego eksperymentu, niektórzy ochotnicy nosili ciemne okulary, a inni okulary ze zwykłymi szkłami. Każdy dostał 6 dolarów i mógł je dowolnie podzielić między siebie a drugą osobę. Okazało się, że badani w okularach przeciwsłonecznych zachowywali się bardziej samolubnie i zostawiali większość pieniędzy sobie. Podczas trzeciego eksperymentu odtworzono scenariusz z okularami, mierząc dodatkowo stopień, do jakiego ludzie czuli się anonimowi. Okazało się, że ciemne okulary nie tylko skłaniały do egoistycznych zagrywek, ale i wyzwalały silniejsze wrażenie anonimowości. Jak widać, we wszystkich trzech sytuacjach ciemność bądź jej namiastka prowadziły do poczucia anonimowości, które nie znajdowało pokrycia w sytuacji.

Egoistyczne roboty, które kłamią i wykorzystują innych to nie tylko wymysł autorów serialu Futurama (u nas: Przygody Fry'a w kosmosie). Samolubne automaty powstały także w wyniku eksperymentu szwajcarskich naukowców z Laboratory of Intelligent Systems, należącego do Federal Institute of Technology. Badacze stworzyli niewielkie samobieżne roboty, wyposażone w czujniki światła, proste mechanizmy komunikacji, odżywiania się oraz ewolucji. Sterująca nimi sieć neuronalna zawierała bowiem 30 mutujących "genów" – fragmentów oprogramowania decydujących o czułości na światło oraz zachowaniu robotów po wykryciu jego źródeł. Grupy takich urządzeń umieszczono w środowisku zawierającym świecące źródła pożywienia, a także miejsca "zatrute". W pobliżu pierwszych roboty uzupełniały zapas energii, a zbliżenie się do drugich przyspieszało wyczerpywanie się akumulatorów. W pierwszym pokoleniu oprogramowanie powodowało, że roboty po wykryciu światła losowo włączały wbudowane lampki oraz poruszały się w przypadkowym kierunku. Następna generacja otrzymała połączone "geny" jednostek, które zdobyły najwięcej "pożywienia", dodatkowo poddane niewielkim losowym modyfikacjom (mutacji). W ten sposób pozwolono "żyć" i "rozmnażać się" czterem typom kolonii robotów. W 50 pokoleniu automaty z trzech kolonii nauczyły się "porozumiewać": za pomocą światła sygnalizowały one odkrycie pożywienia lub trucizny. Jeszcze ciekawsze rzeczy działy się jednak w czwartej kolonii. Niektórzy z jej mieszkańców okazali się oszustami, którzy po natrafieniu na trujące obszary ogłaszały odkrycie pożywienia, po czym same oddalały się w kierunku prawdziwego źródła energii. Tam niepostrzeżenie doładowywały akumulatory. Inni ich pobratymcy wykształcili natomiast cechy altruistyczne: ostrzegały innych przed niebezpieczeństwem i ginęły z wyczerpania. Prowadzący badania Dario Floreano wskazuje, że podobne zachowania są obserwowane wśród zwierząt, np. po zauważeniu drapieżnika jednostka ostrzegająca innych często pada jego ofiarą. Naukowiec nigdy jednak nie przypuszczał, że zobaczy analogiczne zjawisko w stworzonych przez siebie koloniach automatów.