Znajdź zawartość

Odkopany po 400 latach od stworzenia dokument pozwala stwierdzić, jakim systemem liczbowym posługiwali się rdzenni Peruwiańczycy. Co więcej, dzięki niemu archeolodzy odtworzyli coś więcej niż nazwę języków, którymi mówili mieszkańcy tego rejonu świata. Cała historia zaczęła się, gdy na początku XVII wieku pewien ciekawski i skrupulatny Hiszpan sporządził notatki na odwrocie listu. Znaleziono je przed dwoma laty w Magdalena de Cao w dolinie Chicama, potem przyszedł czas na analizę. Jeffrey Quilter, dyrektor projektu Magdalena de Cao Viejo w Kompleksie Archeologicznym El Brujo, pracuje na terenie Peru już od ponad 30 lat. Na sfotografowanym przez niego dokumencie widnieją tłumaczenia na nieznany język hiszpańskich słów oznaczających cyfry jeden, dwa, trzy (uno, dos, tres) oraz sparowane w podobny sposób cyfry arabskie: 4-10, 21, 30, 100 i 200. Naukowcy z harvardzkiego Peabody Museum of Archaeology and Ethnology, Wydziału Historii University of Connecticut, Fundación Wiese oraz Universidad Nacional de Trujillo uważają, że udało im się dotrzeć do informacji dotyczących północnoperuwiańskiego języka, systemu liczbowego, związków kulturowych i grup etnolingiwstycznych z okresu sprzed i tuż po konkwiście. W wyniku akademickiego dochodzenia ustalono, że niektóre nazwy cyfr/liczb z Magdalena de Cao zapożyczono z języka keczua bądź innych pokrewnych języków lokalnych. Pozostałe pochodzą z nieznanego narzecza. Regionalne źródła historyczne wspominają o co najmniej dwóch potencjalnych kandydatach: językach pescadora i quingnam. Ponieważ nie zachowało się nic poza ich nazwami, na ostateczne wnioski trzeba będzie jeszcze poczekać. Sprawa komplikuje się jeszcze bardziej, gdyż istnieją uzasadnione podejrzenia, że quingnam i pescadora to jeden i ten sam język, uznany za dwa narzecza we wczesnych pismach hiszpańskich. Amerykańsko-peruwiańska ekipa wykluczyła, jakoby w grę wchodził język mochica, używany na północnym wybrzeżu jeszcze w okresie kolonialnym, obecnie wymarły.

Publikując listę 10 motoprzykazań, Watykan postanowił w nietypowy sposób promować bezpieczną jazdę. W dokumencie Duszpasterskie wskazówki na drodze ("Guidelines for the Pastoral Care of the Road") duchowni zalecają, by przestrzegać ograniczeń prędkości, nie przeklinać i zasiadając za kółkiem, nie pić alkoholu. Przypominają też, by przed rozpoczęciem jazdy przeżegnać się. Władze Kościoła rzymskokatolickiego po raz pierwszy w historii odniosły się do sytuacji panującej na drogach współczesnego świata. Trzydziestosześciostronicowa książeczka została przygotowana przez Pontyfikalną Radę ds. Ludności Migrującej i Podróżującej. Duchowni uważają, że samochód może ułatwiać popełnienie grzechu. Do takich sytuacji zaliczono, np.: niebezpieczne wyprzedzanie (skojarzone z utratą poczucia odpowiedzialności za siebie i innych), uprawianie w aucie prostytucji oraz korzystanie w nim z tego typu usług. Kierujący Radą kardynał Renato Martino uważa, że taki dokument musiał powstać, ponieważ współczesny człowiek spędza w samochodzie naprawdę dużo czasu. Wiemy, że wskutek wykroczeń i zaniedbań co roku na drogach ginie na świecie 1,2 mln osób. Taka jest smutna rzeczywistość, a zarazem wielkie wyzwanie dla społeczeństwa i Kościoła. W samym Watykanie dopuszczalną prędkość ograniczono do 30 km/h. Do ostatniego wypadku doszło tam 1,5 roku temu. Na terenie minipaństewka jeździ 1000 samochodów. Duszpasterskie wskazówki na drodze mają się w zamierzeniu odwoływać do szlachetnych uczuć ludzkich, by w ten sposób zapobiegać psychologicznej regresji. Samokontrolujący się kierowca nie powinien zapominać o pieszych, udzielaniu pomocy poszkodowanym, nie zaszkodzi też, jeśli pomodli się podczas jazdy. Piąte z przykazań zabrania wykorzystywania samochodu do wyrażania siły i dominacji.